Kan` tɔgɔw n’à fɔyɔrɔw
Nsàna
Mɔ̀gɔ` bɛ mìnɛ i kumakan dè mà.
|
NÌN KÀLAN KƆNƆ
- mîn ̀ et les clauses relatives
- Trois formes démonstratives (nìn)
- X bɛ Y kàn
- De X à Y
- K’à tà ... fo
- Kà bɔ ... fo
- K’à damìnɛ ... kà t’à bìla
- Orientations, 4 points cardinaux Nord Sud Est Ouest
- X-yanfan fɛ̀
- X kan bɛ Y mà
- X bìla Y nɔ̀` la
Source : Intermediate Bambara – pp. 1-11
Audio web (Anglais, Bambara) : 01a, 01b, 01c, 01d,
index audio : www.iu.edu
Texte – 1. -yanfan – 2. k’à tà X fo Y – 3.nìn/ìn – 4. kàn – 5. mîn ̀ - Dialogues – Notes – Vocabulaire
- Le Mandingue comme Lingua franca en Afrique de l’Ouest
- http://mandelang.kunstkamera.ru/index/langues_mande/
KAN
An ka nìn kìtabu bɛ kan mîn ̀ kàn, tɔgɔ caman bɛ fɔ ò mà. Dɔw b’à wele ko bamànankan ; dɔw b’à fɔ à mà ko màninkakan, dɔw fana ko à mà ko jùlakan. À kɛr’à fɛn o ̀ fɛn ye, à bɛɛ ye kan kelen ìn dè ye. À bɛ fɔ ko kan sàba ìn bɛɛ bɔra woloba kelen na kà jɛnsɛn kɛ̀lɛw sèn fɛ̀. À tìɲɛ n’à nkàlon, don dɔ, bolo na da ò kisɛ kàn. Bamànankan` bɛ fɔ Màli la k’à ta Kayi fo Moti. Nkà i bɛ bamànanw sɔ̀rɔ Màli fàn tɔ̀ bɛɛ àni Màli kɛrɛfɛjamanaw la. Màninkakan fana bɛ fɔ Màli la, Kita ni Kaaba màra la. À bɛ fɔ Laginɛ fana, àni Kɔnɔwari ni Kambiya ni Sɛnɛgali. Jùlakan fɔyɔrɔbaw ye Bobojulaso ye àni Buwake. Kan nìnw ye jagokɛkan ye Afiriki tìlebinyanfan fɛ̀. Mɔ̀gɔ o mɔ̀gɔ, n’i bɛ nìn kan kelen mɛn, i bɛ caman fàamuya à tɔ̀ fìla la. |
Ɲininkali
1. An ka nìn kìtabu bɛ mùn kan ? | |
2. An ka nìn kìtabu bɛ kàn mîn ̀ kàn, ò tɔgɔ ? | |
3. Ù b’à wele cogo di ? | |
4. Mùn bɛ fɔ kan sàba ninw kàn. | |
5. Ò ye tìɲɛ ye wà ? | |
6. Bamànankan` bɛ fɔ Màli yɔrɔ jùmɛnw na ? | |
7. À bɛ fɔ jàmana jùmɛn wɛrɛw la ? | |
8. Màninkakan` bɛ fɔ min ? | |
9. À bɛ fɔ Màli yɔrɔ jùmɛnw na ? | |
10. Kan in ye mùn kan ye Afiriki tìlebinyanfan fɛ̀ ? | |
11. N’i bɛ kan kelen mɛn, i b’à tɔ̀w fàamuya wà ? |
1 -yanfan
Segin-n-kan : X-yanfan
kɔrɔnyanfan |
tìlebinyanfan |
saheliyanfan |
wòroduguyanfan |
Banbuguyanfan |
- Sur le fleuve Niger à Mopti
- image tirée du film de Yann Arthus-Bertrand, HOME
www.linternaute.com/voyage/magazine...
Segin-n-kan : kɔrɔnyanfan
Móti bɛ Màli kɔrɔnyanfan fɛ̀. |
Somali bɛ Afiriki kɔrɔnyanfan fɛ̀. |
"Maryland" bɛ Ameriki kɔrɔnyanfan fɛ̀. |
ɲininkali : kɔrɔnyanfan
A | B |
---|---|
Móti bɛ Màli fàn jùmɛn fɛ̀ ? | Móti bɛ Màli kɔrɔnyanfan` fɛ̀. |
Somali bɛ min ? | Somali bɛ Afiriki kɔrɔnyanfan` fɛ̀. |
"Maryland" bɛ Ameriki fàn jùmɛn fɛ̀ ? | "Maryland" bɛ Ameriki kɔrɔnyanfan ̀ fɛ̀. |
"Suisse" bɛ Fàransi fàn jùmɛn fɛ̀ ? | "Suisse" bɛ Fàransi kɔrɔnyanfan ̀ fɛ̀. |
- Le pont sur le fleuve Sénégal à Kayes
- http://carnets-de-voyage.over-blog.fr/110403-pont-sur-gal-kayes-jpg
Segin-n-kan : tìlebinyanfan
Kayi bɛ Màli tìlebinyanfan` fɛ̀ . |
Senegali bɛ Afiriki tìlebinyanfan` fɛ̀. |
Kan` in ye jàgokɛkan ye Afiriki tìlebinyanfan` fɛ̀. |
"Oregon" bɛ Ameriki tìlebinyanfan` fɛ̀. |
Ɲininkali : tìlebinyanfan
A | B |
---|---|
Kayi bɛ Màli fàn jùmɛn ? | Kayi bɛ Màli tìlebinyanfan` fɛ̀. |
Sɛnɛgali bɛ Afiriki fàn jùmɛn fɛ̀ ? | Sɛnɛgali bɛ Afiriki tìlebinyanfan` fɛ̀. |
Kan` in bɛ fɔ min ? | Kan` in bɛ fɔ Afiriki tìlebinyanfan` fɛ̀ |
"Oregon" bɛ min ? | À bɛ Ameriki tìlebinyanfan` fɛ̀. |
"Bretagne" bɛ min ? | À bɛ Fàransi tìlebinyanfan` fɛ̀. |
- Tombouctou
- écouter/voir la chanson de Fatoumata Diawara sur ce site
Segin-n-kan : saheliyanfan
Tumutu bɛ Màli saheliyanfan` fɛ̀. |
Alanseri bɛ Afirikì saheliyanfan` fɛ̀. |
Michigan bɛ Ameriki saheliyanfan` fɛ̀. |
Ɲininkali : saheliyanfan
A | B |
---|---|
Tumutu bɛ min ? | Tumutu bɛ Màli saheliyanfan` fɛ̀. |
Alanseri bɛ min ? | Alanseri bɛ Afirikì saheliyanfan` fɛ̀. |
"Michigan" bɛ min ? | "Michigan" bɛ Ameriki saheliyanfan` fɛ̀. |
"Belgique" bɛ min ? | "Belgique" bɛ Fàransi saheliyanfan` fɛ̀. |
- Les chutes de Farako près de Sikasso
- http://cultures-maliennes.over-blog.com/article-quelques-photos-des-chutes-de-farako-pres-de-sikasso
Segin-n-kan : wòroduguyanfan
Sikaso bɛ Màli wòroduguyanfan` fɛ̀. |
"Namibia" bɛ Afirikì wòroduguyanfan` fɛ̀. |
"Texas" bɛ Ameriki wòroduguyanfan` fɛ̀. |
Ɲininkali : wòroduguyanfan
A | B |
---|---|
Sikaso bɛ min ? | Sikaso bɛ Màli wòroduguyanfan` fɛ̀. |
"Namibia" bɛ min ? | "Namibia" bɛ Afirikì wòroduguyanfan` fɛ̀. |
"Texas" bɛ min ? | "Texas" bɛ Ameriki wòroduguyanfan` fɛ̀. |
"Toulouse" bɛ min ? | "Toulouse" bɛ Faransi wòroduguyanfan` fɛ̀. |
2. k’à tà … fo ...
Segin-n-kan : k’à tà fo
Bamanankan` bɛ fɔ k’à tà Kayi fo Móti. |
Ń ye mobili` boli k’à tà Bàmakɔ fo Segu. |
K’à tà bi fo kàlanbandon, bamanankan` dɔrɔn bɛ fɔ yàn. |
Mɔ̀gɔw bɛ baara` kɛ Ameriki k’à tà ntɛnɛn fo jùma. |
Kàlan tɛ kɛ yàn k’à tà Desanburu kalo tìle 25 f’à tìle 31. |
Yɛ̀lɛmali : k’à tà/kà bɔ
Ɲɛjira
A. Bamanan-kan` bɛ fɔ k’à tà Kayi fo Moti. | B. Bamanan-kan` bɛ fɔ kà bɔ Kayi fo Moti. |
Kàramɔgɔ | Kàlanden |
---|---|
Ń ye mobili` boli k’à tà Bàmakɔ fo Segu. | Ń ye mobili` boli kà bɔ Bàmakɔ fo Segu. |
K’à tà bì fo kàlan-ban-don, bamanan-kan` dɔrɔn bɛ fɔ yàn. | K’à bɔ bì fo kàlan-ban-don, bamanan-kan` dɔrɔn bɛ fɔ yàn. |
K’à tà ntɛnɛn fo jùma, mɔ̀gɔw bɛ baara` kɛ Ameriki. | Kà bɔ ntɛnen fo jùma, mɔ̀gɔw bɛ baara` kɛ Ameriki. |
K’à tà Desanburu kalo tìle 25 f’à tìle 31 kàlan tɛ kɛ yàn. | Kà bɔ Desanburu kalo tìle 25 f’à tìle 31, kàlan tɛ kɛ yàn. |
Yɛ̀lɛmali
Ɲɛjira
A. Ń ye mobili` bòli k’à tà Bàmakɔ fo Segu. | B. Ń ye mobili` bòli k’à damìnɛ Bàmakɔ fo Segu. |
Kàramɔgɔ | Kàlanden |
---|---|
K’à tà ntɛnɛn fo jùma, mɔ̀gɔw bɛ baara kɛ Ameriki. | K’à damìnɛ ntɛnɛn fo kà t’à bìla jùma, mɔ̀gɔw bɛ baara` kɛ Ameriki. |
K’à tà bì fo kàlanbandon, bamanankan dɔrɔn bɛ fɔ yàn. | K’à damìnɛ bì fo kà t’à bìla kàlanbandon, bamanankan` dɔrɔn bɛ fo yàn. |
Kumasendila
Ɲɛjira
K’à damìnɛ bì fo kà t’à bìla sinin, an tɛ baara kɛ |
K’à damìnɛ fajiri fo kà t’à bìla fìtiri, an bɛ sun. |
sisan surɔfana` duntuma` , ń bɛna kàlan kɛ. |
Kambiya Otiwalita, bamanankan` bɛ mɛn yèn. |
kàlandaminɛdon` bì, à ma foyi sɛbɛn. |
fìtiri fajiri, an ma sùnɔgɔ. |
yàn Móti, sògo` tɛ sɔ̀rɔ. |
Bàmakɔ Segu, ne dè ye mobili` bòli. |
Ùti tìle fɔlɔ tìle 30, sàn bɛ nà don ò don. |
dàrakaduntuma` surɔfanaduntuma` , à tɛ ji` mìn. |
wolodon` bolokodon` , mɔ̀gɔ ye bìlakɔro ye. |
sisan sànyɛlɛma, nɛnɛ tɛ bɔ tugun. |
3. NÌN, ÌN
Segin-n-kan : nìn
Kìtabu` ye bamanankan kìtabu` ye. | Kìtabu ìn ye bamanankan kìtabu` ye. |
Nìn kìtabu` ye bamanankan kìtabu` ye. | Nìn kìtabu ìn ye bamanankan kìtabu` ye. |
Yɛ̀lɛmali : nìn
Cɛ` bɛ bamanankan` fɔ.
Kan` bɛ wele tɔgɔ caman na.
Kuma` ka bòn ne da` mà.
Mùso` bɛ bamanankan` kàlan.
Yɛ̀lɛmali : nìn
Kàramɔgɔ : | Nìn ye mùn kìtabu` ye ? |
Kàlanden fɔlɔ : | Nìn kìtabu ye bamanankan kìtabu` ye. |
Kàlanden fìlanan : | Kìtabu ìn ye bamanankan kìtabu` ye. |
Kàlanden sàbanan : | Nìn kìtabu ìn ye bamanankan kìtabu` ye. |
An ka tɛmɛn à fɛ̀
Cɛ̀` ìn bɛ bamanan-kan` mɛn wà ? | |
N’i bɛ nìn kan mɛn,.i bɛ caman fàamuya à tɔ̀w la wà ? | |
Aw ka kan ìn bɛ wèle cogo di ? | |
E miiri` ye mùn ye nìn kuma ìn na ? | |
Mùso ìn tɔgɔ ? |
4. kàn
Segin-n-kan : kàn
Kìtabu ìn bɛ bamanankan` kàn.
An ka bàro tùn bɛ fòli` kàn.
Kàlan ìn bɛ kanw kàn.
Dɔ̀nkili` ìn bɛ kìbaru kàn.
Maana ̀ ìn bɛ Sunjata kàn.
Ɲɔgɔnye ̀ ìn bɛ sɛ̀nɛ` kàn.
Cogoya jira
Kàramɔgɔ : | Kìtabu bɛ bamanankan` kàn. (siniman, sɛ̀nɛkɛcogo) |
Kàlanden : | Siniman ̀ bɛ sɛ̀nɛkɛcogo` kàn. |
Kuma` nisɔngɔ |
Dɔ̀nkili ̀ Kìbaru |
Maana ̀ Sunjata |
Tɔnsigi ̀ nisɔngɔ |
Ɲɔgɔnye ̀ sɛ̀nɛ |
Kɔrɔfɔ ̀ bònya |
Kàlan ̀ kanw |
Ɲininkali : kàn
A | B |
---|---|
Kìtabu ìn bɛ mùn kàn ? | Kìtabu ìn bɛ bamanan-kan` kàn. |
Aw ka bàro` tùn bɛ mùn kàn ? | An ka bàro` tùn bɛ fòli` kàn. |
Kàlan ìn bɛ mùn kàn ? | Kàlan ìn bɛ kanw dè kàn. |
Dɔ̀nkili ìn bɛ mùn kàn ? | Dɔ̀nkili ìn bɛ Kìbaru dè kàn. |
Maana` ìn bɛ mùn kàn ? | Maana` ìn bɛ Sunjata kàn. |
Ɲɔgɔnye` bɛ mùn kàn ? | Ɲɔgɔnye bɛ sɛ̀nɛ kàn. |
5. mîn ̀
Segin-n-kan : min
mîn ̀ ka bòn à bɛɛ ye. |
mîn ̀ ka kùnba à bɛɛ ye. |
mîn ̀ ka jàn à bɛɛ ye. |
mîn ̀ ka ɲì à bɛɛ ye. |
mîn ̀ bìlennen bɛ à bɛɛ ye. |
mîn ̀ fìnnen dòn. |
mîn ̀ bɛ tàbali` kàn. |
mîn ̀ tùn bɛ Sikaso. |
mîn ̀ bɛ Kuluba sira` kàn. |
mîn ̀ bɛ kɔrɔnyanfan fɛ̀. |
mîn ̀ bɛ tàbali` jukɔrɔ. |
- I bɛ mangòro jùmɛn fɛ̀ ?
- www.coptocap.org
un voyage de 12.000 km, dont la traversée du Sénégal et du Mali, dans une voiture à énergie photovoltaïque...
Ɲininkali : min
A | B |
1. I bɛ sàga jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ ka bòn à bɛɛ ye. |
2. I bɛ mangoro jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ ka kùnba à bɛɛ ye. |
3. I bɛ nburu jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ ka jàn à bɛɛ ye. |
4. À bɛ mobili jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ fìnnen dòn. |
5. Aw bɛ jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ bɛ tàbali` kàn. |
6. I kan` bɛ jùmɛn mà ? | Mîn ̀ tùn bɛ Sikaso. |
7. À bɛ nàmasa jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ ka dɔgɔn à bɛɛ ye. |
8. I bɛ kùlusi fɛ̀ wà ? Jùmɛn ? | Mîn ̀ ka ɲì à bɛɛ ye. |
9. À bɛ jiriden jùmɛn fɛ̀ . | Mîn ̀ bìlennen bɛ à bɛɛ ye. |
10. Ntòla bɛ tan ntòlatanyɔrɔ jùmɛn na ? | Mîn ̀ bɛ Kuluba sira` kàn. |
11. Aw bɛ taa siniman jùmɛn na ? | Mîn ̀ bɛ kɔrɔnyanfan` fɛ̀ . |
12. Aw bɛ jùmɛn kɔ ? | Mîn ̀ bɛ tàbali` jukɔrɔ. |
Ɲininkali : mîn ̀
A | B |
---|---|
I bɛ jiri-den jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ bìlennen dòn. |
Sàga jùmɛn sògo ka ca ? | Mîn ̀ ka bòn kɔsɛbɛ . |
À den` jùmɛn nàna ? | À den` mîn ̀ ye kàramɔgɔ ye. |
Jɔn` nàna ? | Kumandan mîn ̀ tùn bɛ Sikaso. |
I bɛ mobili jùmɛn fɛ̀ ? | Mîn ̀ fìnnen dòn. |
À ye nburu jùmɛn sàn ? | Mîn ̀ ka jàn. |
Mɔ̀gɔ jùmɛn bɛ nìn kɛ. | Mɔ̀gɔ mîn ̀ ka ɲì kosɛbɛ. |
Jɔn` nàna kunun ? | Kumadan mîn ̀ tùn bɛ Kita. |
Yɛ̀lɛmali : ka « min » dòn kumasen` kɔnɔ
1. Jiri-den` bìlennen dòn. | Jiri-den` mîn ̀ bìlennen dòn. |
2. Sàga` ka bòn kɔsɛbɛ. | Sàga` mîn ̀ ka bòn kɔsɛbɛ . |
3. Nburu` ka jàn. | Nburu` mîn ̀ ka jàn. |
4. Nàmasa` ka dɔgɔn. | Nàmasa` mîn ̀ ka dɔgɔn. |
5. Kìtabu bɛ tàbali` kàn | Kìtabu mîn ̀ bɛ tàbali` kàn. |
6. Ntòlatanyɔrɔ bɛ kuluba sira` la. | Ntòlatanyɔrɔ mîn ̀ bɛ kuluba sira` la. |
7. Den` ye kàramɔgɔ` ye. | Den` mîn ̀ ye kàramɔgɔ` ye. |
8. Kumadan` tùn bɛ Sikaso. | Kumadan` mîn ̀ tùn bɛ Sikaso. |
9. Mobili` fìnnen dòn. | Mobili` mîn ̀ fìnnen dòn. |
10. Mɔ̀gɔ ka ɲì kɔsɛbɛ. | Mɔ̀gɔ mîn ̀ ka ɲì kɔsɛbɛ. |
Kumadonɲɔgɔnna : mín
1. Mùso` ka ɲì. À bɛ ò mùso fɛ̀ . |
|
2. Mangoro` ka kùnba kɔsɛbɛ. À y’ò mangoro` sàn. |
1. Sàga` tɔ̀lɔlen bɛ . À ye ò sàga` sàn. |
|
2. Mangoro` ka bòn. À y’ò mangoro` dun. |
|
3. Nburu` ka jàn. À b’ò nburu dun sɔ̀gɔma o sɔ̀gɔma. |
|
4. Nàmasa` ka dɔgɔn. À t’ò nàmasa` fɛ̀. |
|
5. Kùlusi` ka ɲì. À b’ò kùlusi` sàn. |
|
6. Mobili` fìnnen dòn. Fanta b’ò mobili` fɛ̀. |
|
7. Kìtabu` bɛ tàbali kàn. À b’ò kìtabu` tà. |
|
8. Kumandan tùn bɛ Sikaso. N kan` b’ò kumandan mà. |
|
9. Ntòlatanyɔrɔ` bɛ Kuluba sira` la. Ntòla bɛ tan ò ntòlatanyɔrɔ` la. |
|
10. Siniman` bɛ Kati sira` la. An bɛ taa ò siniman` na. |
|
11. Jiriden` bìlennen dòn. À b’ò jiriden` fɛ̀. |
|
12. Kɛsu` bɛ tàbali` jùkɔrɔ. Ù b’ò kɛsu` kɔnɔ. |
Bìla-nɔ̀-la : mîn ̀
NOTE : « ká VQ à bɛ́ɛ yé » : Cette construction avec un verbe qualitatif, utilisée dans les exemples ci-dessous, est le plus souvent une construction comparative. La construction complète contient la conjonction ni « et » (rappel : « ni X ye » signifie « avec X ») : ka VQ ni X ye. Elle peut être traduite « plus VQ que X ». Ainsi dans les exemples ci-dessous, « ka bon à bɛɛ ye », équivalent de « ka bon ni à bɛɛ ye », pourrait être traduit « plus grosse que toutes (qu’elles toutes) ».
Ɲɛjira
Mùso | Mùso mîn ̀ ka bon à bɛɛ ye. |
Mɔ̀gɔ | Mɔ̀gɔ mîn ̀ ka bon à bɛɛ ye. |
A ye tɛmɛ à fɛ̀
1. Mùso | Mùso mîn ̀ ka bon à bɛɛ ye. |
2. Mɔ̀gɔ | Mɔ̀gɔ mîn ̀ ka bon à bɛɛ ye. |
3. Sàga | Sàga |
4. Cɛ̀ | Cɛ̀ |
5. Jiriden | Jiriden |
6. Mangoro | Mangoro |
7. Nàmasa | Nàmasa |
8. Tabali | Tabali |
A y’à lamɛn dɔrɔn
Jiriden min ka bòn à bɛɛ ye | |
jàn | Jiriden mîn ̀ ka jàn à bɛɛ ye |
A ye tɛmɛ à fɛ̀
Jiriden min ka bòn à bɛɛ ye | |
1. jàn | jàn |
2. dɔgɔn | dɔgɔn |
3. mìsɛn | mìsɛn |
4. kìsɛ | kìsɛ |
5. kùnba | kùnba |
6. di | di |
7. ɲì | ɲì |
8. bìlenna | bìlenna |
9. mɔ̀na | mɔ̀na |
10. kɔgɔra | kɔgɔra |
Baro
Baro-misɛn : mîn ̀ (1)
1. A. I bɛ mangoro jùmɛn fɛ̀ ? B. Mîn ̀ bìlenna kɔsɛbɛ . E dùn ? A. Mîn ̀ ma bìlen kɔsɛbɛ. | |
2. A. I bɛ taa ntòlantanyɔrɔ jùmɛn na ? B. Mîn ̀ bɛ kuluba sira` la. E dùn ? A. Mîn ̀ bɛ Kati sira` la. | |
3. A. I bɛ sàga jùmɛn fɛ̀ ? B. Mîn ̀ ka kùnba. E dùn ? A. Sàga` min ka kùnba, ne fana b’ò dè fɛ̀ ! | |
4. A. I kan bɛ kumandan jùmɛn mà ? B. Mîn ̀ bɛ Sikaso. E kan bɛ jùmɛn mà ? A. Kumadan mîn ̀ bɛ Moti, ne kan b’ò dè mà. | |
5. A. E ta` ye mobili jùmɛn ̀ye ? B. Mîn ̀ fìnnen don. E dùn ? A. Mîn ̀ bìlennen dòn. | |
6. A. I bɛ jùmɛn fɛ̀ ? B. Mîn ̀ bɛ tàbali` jùkɔrɔ. E dùn ? A. Mîn ̀ bɛ tàbali` kàn. | |
7. A. I bɛ nburu jùmɛn fɛ̀ ? B. Mîn ̀ ka kùnba. E dùn ? A. Mîn ̀ ka jàn. | |
Baro-misɛn : mîn ̀ (2)
1. A. Mangoro` mîn ̀ bìlennen bɛ, i b’ò fɛ̀ wà ? B. Mîn ̀ bìlennen bɛ, ń t’ò fɛ̀. Mîn ̀ gèren dòn, ń b’ò dè fɛ̀. | |
2. A. Sàga` mîn ̀ ka mìsɛn, i b’ò sàn wà ? / i b’ò dè fɛ̀ ? B. Mîn ̀ ka mìsɛn, ń t’ò sàn / n t’ò dè fɛ̀. Mîn ̀ ka kùnba, ń b’ò dè sàn. | |
3. A. I bɛ mobili fìnman` fɛ̀ wà ? B. Mobili` mîn ̀ fìnnen bɛ, ò man di ne ye. Mîn ̀ jɛlen bɛ, ò dè ka di ne ye. | |
4. A. I bɛ sara in fɛ̀ wà ? B. Mîn ̀ b’i bolo, ń t’ò sàn / ń t’ò fɛ̀. Mîn ̀ b’i sèn` kɔrɔ, ń b’ò dè sàn. | |
5. A. Sògo` mîn ̀ tulɔlen bɛ, i b’ò dun wà ? B. Mîn ̀ tulɔlen bɛ, ń b’ò dun. Mîn ̀ tɔ̀lɔlen tɛ, ń t’ò dè dun. | |
6. A. Mùso mîn ̀ ka mìsɛn, i b’à/ò furu wà ? B. Mùso mîn ̀ ka mìsɛn, ń b’ò furu. Mîn ̀ ka kùnba, ń t’ò dè furu. | |
Baro
Dunankɛ : | Cɛ-kɔrɔ-ba` ni ce. |
Bala : | Nbà, i ni ce. Hɛrɛ` bɛ ? |
Dunankɛ : | Ń bɛ Ala tànu bì kɔsɛbɛ. E dùn ? |
Bala : | Tɔɔrɔ si tɛ. I tɔgɔ ? |
Dunankɛ : | Ń tɔgɔ ko Bɔbu. Ń bɛ bɔ Ameriki. |
Bala : | Bɔbu, e b’an ka kan ìn mɛn dɛ ! |
Dunankɛ : | Ń b’à mɛn dɔɔni dɔrɔn. |
Bala : | Bobu, ne y’i ye i bɛ kumala Seku fɛ̀. I bɛ bamanankan` wɔrɔ i ko tìga. I b’à fɔ ka tɛmɛn anw yɛrɛ kàn. |
Dunankɛ : | Jirikurun` mɛn ò mɛn ji` la cɛkɔrɔba, à tɛ kɛ bàma ye. Ne b’aw kɔ. |
Bala : | O ye tìɲe ye ń denkɛ. Ń kà jirikurun ìn bɛ mɔ̀gɔ lasiran. Denmisɛn hakilima y’i ye. N’i tora nìn sira kàn, i bɛ ko caman dɔn an ka jàmana ìn kɔnɔ yàn. Ala k’i dɛ̀mɛ. |
Notes
1. Le démonstratif nìn
Déjà abordé dans le cours 03 (Débutants), le déterminant démonstratif “rapproché” nìn peut être placé avant ou après le nom qu’il modifie :
nìn kìtabu` | ce livre |
kìtabu nìn | ce livre |
Lorsqu’il suit le nom, nìn peut toujours être sous sa forme réduite ìn :
kìtabu ìn | ce livre |
La position avant le nom est relativement exceptionnelle. En général, les déterminants, adjectifs, nombres… sont situés après le nom. Mais nìn est une exception, comme le démonstratif “éloigné” ò (qui lui, précède toujours le nom : ò kìtabu “ce livre-là”).
nìn peut même occuper les deux positions en même temps ce qui s’interprête comme une mise en relief :
nìn kìtabu nìn | ce livre-ci |
Ce déterminant peut même apparaître dans des positions où il cohabite avec une marque de possession :
án ká nìn kìtabu` | ce livre qui est à nous |
án ká kìtabu nìn | ce livre qui est à nous |
TON : Attention, le ton est toujours bas devant un nom à ton initial haut comme gafe “livre” ; en revanche le ton est en fait toujours modulé ascendant devant un nom à ton bas comme kìtabu :
nìn gafe | ce livre |
nǐn kìtabu | ce livre |
Quand le déterminant précède le nom, l’article tonal est toujours exprimé. Lorsqu’il suit le nom, le déterminant remplace l’article tonal.
Quant nìn est placé après le nom, c’est lui qui prend la marque du pluriel -w qui est souvent exprimée sous la forme -nu :
kìtabu nìnw | kìtabu nìnnu |
NB : pour son cousin le démonstratif éloigné ò c’est toujours le pluriel en -lu : òlu.
2. fàn, -yànfan
fàn est le mot Bambara qui exprime le "côté", la "direction" ou "orientation". Il se combine avec les 4 points cardinaux pour produire des expressions équivalentes à : “le nord de X, le côté est de X, etc.” :
Màli tìlebinyanfan` | L’ouest du Mali, La partie ouest du Mali |
Fàransi saheliyanfan` | Le nord de la France, la partie nord de la France (“le Nord”) |
On reverra les 4 points cardinaux abordés dans le cours 06 (débutants). Bien qu’un terme comme saheli se réfère étymologiquement au Sahel, il indique la direction du nord. De même worodugu fait littéralement référence au pays de la noix de cola, c’est-à-dire la Côte d’Ivoire, mais on l’utilise avant tout pour désigner l’orientation sud. De même encore tìle-bin, étymologiquement soleil-tomber, “le coucher du soleil”, pour l’ouest. Combiné avec -yanfan, ces expressions sont toujours interprétées comme indiquant une orientation, c’est ainsi que même à Paris, Fàransi saheliyanfan indiquerait le nord de la France.
3. Clauses relatives : mîn ̀
Le Bambara n’a qu’un pronom relatif, mîn ̀ qui correspond en français à : celui que, celui qui, celle qui, lequel, laquelle, dont...
On peut voir les “clauses relatives” comme des phrases qui sont incorporées dans d’autres phrases pour modifier les noms ou même dans certains cas pour remplacer les noms.
On peut combiner les phrases 1) et 2) pour obtenir 3) :
1. La femme est partie. |
2. La femme a acheté le vêtement. |
3. La femme qui a acheté le vêtement est partie. |
On peut dire que 2) a été insérée dans 1) pour produire 3). On les appelle 1), phrase principale. et 2), phrase subordonnée.
En Bambara, on ne trouve pas de phrase comme 3), où la subordonnée est insérée juste au milieu de la principale. Presque toujours, la subordonnée est placée soit avant la principale, soit après la principale. Par exemple au lieu de 3) on trouve des phrases comme la 4). De cette façon, l’ordre habituel de la phrase bambara n’est pas bouleversé !
4) La femme qui a acheté le vêtement, elle est partie. |
En Bambara, 4) serait comme suit :
4) mùso` mîn ̀ ye fìni` sàn, ò taara. |
Plusieurs choses sont à noter ici :
a. Le marqueur relatif mîn ̀ suit le nom dans la subordonnée.
b. Le nom qui précède mîn ̀ est toujours défini (article tonal).
c. Dans la principale, le pronom démonstratif ò est utilisé pour faire référence au nom qui précède le marqueur relatif mîn ̀.
Comme en français, les conversations courantes comportent fréquemment des fragments de phrases elliptiques. Par exemple, quand on vous demande :
"Qui est parti ?" |
Vous allez probablement répondre avec un fragment comme :
"La femme qui a acheté le vêtement" |
plutôt que de répéter le fragment qui était dans la question comme ici :
"La femme qui a acheté le vêtement est partie." |
De même, l’échange de question et réponse en bambara donnera quelque chose comme :
A. Jɔn` taara ? | B. Mùso` mîn ̀ ye fìni` sàn. |
D’autre part, mîn ̀ peut être utilisé seul, c’est à dire comme pronom, comme on le voit dans les exercices, où il tient la place du sujet dans la phrase :
A. Mùso jùmɛn taara ? | B. Mîn ̀ ye fìni` sàn. |
A. I bɛ mangoro jùmɛn fɛ̀ ? | B. Mîn ̀ bìlenna kɔsɛbɛ . E dùn ? |
Ce mîn est utilisé très fréquemment dans des constructions relatives circonstancielles de lieu, de temps, ou de manière :
Mùso ̀ nàna tùma mîn ̀ na, cɛ ̀ taara. | Au moment ou la femme arriva, l’homme partit NB : le nom relativisé, “tùma” (moment), n’est pas représenté par “ò”, en général il n’est pas représenté, ou à la rigueur par “ò tùma na” : …, ò tùma na, cɛ ̀ taara… mais en général on ne le fait pas. |
Ń y’ò sɔ̀rɔ yɔrɔ mîn ̀ na, ń y’ò bìla yèn. | Là où je l’ai trouvé (ce conte), je le remet. Phrase classique de conclusion des contes, à la fin de leur narration. Le nom relativisé “yɔrɔ” (lieu) est en général représenté par “yèn” (là-bas) |
À y’ò bìla yɔrɔ mîn ̀ na, n t’ò fàn dɔn. | Je ne sais pas où il l’a mis (in Charles Bailleul, Cours Pratique de Bambara, Ed. Donniya, 2005, p. 191) |
Njí y’à fɔ́ cógo` mîn ̀ ná, à y’à kɛ́ tèn. | Nji a fait comme il l’a dit. (la façon de faire dont Nji a parlé, il a fait ainsi) Le nom relativisé “cogo” (manière) est en général représenté par “tèn”(ainsi) |
NB : Ne pas confondre ce mîn ̀ avec : min pronom interrogatif “où” comme dans : Màninkakan` bɛ fɔ min ? (Où est parlé le malinké ?)
TONS : Dans ce cours, nous avons systématiquement noté ce mîn ̀ des clauses relatives avec un ton “descendant” pour le distinguer du pronom interrogatif “où ?”, et aussi pour indiquer ce ton abaissé caractéristique (parfois noté aussi par erreur comme un article tonal : mín ̀ ou míǹ). En général, mîn ̀ est suivi de l’article défini (article tonal), sauf dans les conditionnelles.
Dans la suite des cours, sauf exception, ce ton ne sera pas noté.
4. L’expression X kan bɛ Y mà
exprime que X parle de Y, au sens où Y est le sujet de la conversation de X.
Ń kan bɛ Modibo mà. | Je parle de Modibo. |
Hama kan bɛ wari dɔrɔn mà. | Hawa parle seulement d’argent. |
5. L’expression X bɛ Y kàn
(littéralement X est sur Y) se traduit parfois comme X est à propos de Y, par exemple :
A. dɔnkili ìn bɛ mùn kàn ? | De quoi parle cette chanson ? |
B. à bɛ fa-so-baara` dè kàn. | Elle parle du travail pour notre patrie. |
Cette espression peut aussi être utilisée au sens de "Qu’est-ce que tu fais ? "
A. I bɛ mùn kàn ? | Que fais-tu ? |
B. Ń bɛ nakɔbaara dè kàn. | Je fais le jardinage. |
Dans ce sens, elle est équivalente à X bɛ Y la, par exemple :
A. I bɛ mùn na ? | |
B. Ń bɛ nakɔbaara dè la. |
6. Bìla … nɔ̀ la
Dans les instructions des leçons, nous utilisons l’expression suivante :
"X bìla Y nɔ̀` la," littéralement "mettez X à la place de Y." Nɔ̀ signifie en gros "trace, empreinte, piste, sentier," mais signifie aussi "place, position" : c’est le cas ici. Une autre traduction serait "remplacez Y par X."
Daɲɛsɛbɛn
| ||
Alizeri, var : Alanseri | n.prop | Algérie |
baro | n. | conversation |
fajiri | n. | l’aube |
fàn | n. | côté |
fìtiri | n. | le crépuscule (prière du soir) |
gèren | vq | vert, frais, non mûr |
jàgo | n. | commerce |
- jàgokɛkan | n. | language du commerce |
jɛnsɛn, var : jɛnjɛn | v. | répandre, disperser, disséminer |
Kati | n.prop | Kati, ville du Mali |
Kayì | n.prop | Kayes, ville du Mali |
kisɛ | n. | graine, noyau, semence |
- màrifakisɛ | n. | balle de fusil |
kɔgɔ | v. | devenir agé, mûrir |
kɔrɔ | n. | sous, en-dessous, sens, signification |
- kɔrɔfɔ | n. | explication, parler du sens, critiquer |
- kɔrɔfɔ | n. | conversation, réprimande |
kɔrɔn | n. | Est |
- X kɔrɔnyanfan | expr. | à l’est de X |
Kuluba | n.prop | colline à la sortie de Bamako, siège du gouvernement |
maana | n. | histoire épique, exposé, récit historique, signification |
ni | n. | âme, esprit |
- nisɔngɔ | n. | (=le prix de l’âme) taxe, impôt capital |
mîn ̀ | prn,dtm | qui, que, lequel, celui qui... |
min | prn | où, à quel endroit ?... |
Móti, var : Móoti | n.prop | Mopti |
nìn | prn,dtm | ce, cette, ce …-ci, ceci, celui-ci, celle-ci |
nkàlon, var : ngalon, wuya (wasulu), kalon | n. | mensonge |
nɔ̀ | n. | trace, empreinte, place / effet, cause, faute |
ntòla var : tòla | n. | balle, ballon |
- ntòlatan | n. | football (balle-frapper) |
- ntòlatanyɔrɔ | n. | terrain de football (balle-frapper-lieu) |
ɲɔgɔn | prn | ensemble, l’un l’autre, (réciproque) |
- ɲɔgɔnye | n. | (se voir l’un l’autre) réunion, entrevue |
ò | prn,dtm | ce, cette, cela, celui-là, celle-là |
saheli | n. | région du Sahel, le Nord |
- X saheliyanfan | expr. | au nord de X |
tan | v. | taper, frapper (du pied) |
tìlebin | n. | l’Ouest, le couchant (soleil-tomber) |
- X tìlebinyanfan | expr. | à l’ouest de X |
tìɲɛ, var : tìyɛn, tòɲa, tuɲa, cɛn | n. | la vérité, le vrai |
tɔ̀ | n. | ce qui reste, le restant |
- Màli fàn tɔ̀ bɛɛ | expr | toutes les autres régions du Mali |
- à tɔ̀ fila | expr | les deux restant(e)s |
- à tɔ̀ man ca | expr | Le reste n’est pas beaucoup |
tɔ̀lɔ | n. | graisse, huile |
- var : tlɔ̀, klɔ, tulɔ | ||
tɔn | n. | groupe, association |
- tɔnsigi | n. | (groupe-asseoir) conférence |
Tumutu,var : Tunbutu | n.prop | Tombouctou |
Ùti (ùti kalo) | n. | Août revoir les noms des mois : cours n°18 (débutants) |
wòro | n. | cola (noix de cola) |
- wòrodugu | n. | pays de la kola (Côte d’Ivoire) le Sud |
- X wòroduguyanfan | expr | au sud de X |
yàn | adv./n. | ici |
- yànfan | n. | ce côté-ci |
yɛ̀lɛma | v. | changer, transformer ( kà kɛ́ … yé : transformer en, devenir) |
- sànyɛlɛma | n. | Nouvel an |
INDEX DES COURS DISPONIBLES
Attention : utiliser CTRL-clic pour ouvrir le lien qui vous intéresse