MALI PENSE

"Honni soit qui mal y pense" ? Non ! Heureux soit qui "Mali" pense, car c'est un beau voyage qui l'attend...

akbk2-cours 03


Mɔ̀gɔya sira` dɔw

Nsàna

sàya ka fìsa màlo ye.


KALAN 3 - NÌN KÀLAN KƆNƆ

Mɔ̀gɔ b’i ko jirisunba, taamala` bɛɛ niyɔrɔ b’à suma la.
source : http://btaillefer.blogspot.fr/2013/...

Mɔ̀gɔya` sira dɔw

Cɛ̀ man kan ka siran foyi ɲɛ. Cɛ̀ ka kan kan kà siran fɛn kelen` min ɲɛ, ò ye màlo` ye. Sàya ka fìsa màlo` ye. I ye denmisɛn` ye, i tɛ fɛn caman dɔn nka n b’à ɲin’i fɛ̀ i kàna kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye. N’ù bɛ kuma, ù tɛ foyi fɔ ’ne’ kɔ. Mɔ̀gɔ min tɛ miiri foyi la à yɛ̀rɛkun kɔ, ò t’anw dɔ ye. Anw fɛ̀ yàn, ni mɔ̀gɔ min y’ò daminɛ, an b’à bìla kà taa dùguba kɔnɔ bawò à teri t’anw fɛ̀ yàn tugun.
N’i bònyana, i k’i ka da yɛlɛn dunan` ye bawò màlo` mɔnen` ye bɛɛ ta` ye. Mɔ̀gɔ b’i ko jirisunba, taamala` bɛɛ niyɔrɔ b’à suma la. Ni mɔ̀gɔ tɛ t’i bara, i sàlen ka fìsa i balolen ye. À kàna bɔ i hakilila don si, ko bɛɛ dè ta` y’i ye, k’i bɛ bɛɛ dè ka bìla` la.

Ɲìninkali

1. Cɛ̀ ka kan kà siran wà ?
2. Cɛ̀ ka kan kà siran fɛn kelen jùmɛn ɲɛ ?
3. Sàya ka fìsa màlo ye wà ?
4. Mùnna à bɛ fɔ ko sàya` ka fìsa màlo` ye ?
5. Min` bɛ kumala, à bɛ kumala cɛ̀kɔrɔba fɛ̀ wà ?
6. À miiri` ye mùn ye denmisɛnw kan ?
7. À bɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw cogoya fɛ̀ wà ?
8. À ko, ni dùgubakɔnɔdenmisɛnw` bɛ kuma, ù tɛ foyi fɔ "ne" kɔ, ò kɔrɔ` ye mùn ye ?
9. Ko ò denmisɛnw y’òlu dɔw ye wà ?
10. À ko nà bònyana à ka mùn kɛ ?
11. Mɔ̀gɔ min, nà bɛ kuma, à tɛ dɔwɛrɛ fɔ "ne" ko, ù bɛ mùn k’ò la ?
12. À ye mùn fɔ mɔ̀gɔ` mà ?
13. Mɔ̀gɔ tɛ taa mɔ̀gɔ min bara, ò ye mɔ̀gɔ sɛbɛ` ye wà ?
14. Mɔ̀gɔ` y’i yɛ̀rɛkun` ta` ye wà ?
15. Jɔ̂n` ta` y’i ye ?
16. I b’i yɛ̀rɛ dɔrɔn kà bìla la wà ?
17. I bɛ jɔ̂n ka bìla la ?

... n ye kùlusi sàn n’ò wari dè ye.
source : http://www.malimali.org/fr/products...

mîn

→ notes

Sègin n kàn : min

Cɛ̀ ye dùloki min sàn, ò farala.
À ye mùso min furu, ò ye ne tɛnɛmuso.
À ye so min jɔ̀ sàlon, ò dè bìnna.
N fà ye wari min di n mà, n ye kùlusi sàn n’ò wari dè ye.
I ye ko min kɛ n na kunun, ò ye n tɔɔrɔ kɔsɛbɛ.
À ye kuma min fɔ, ò ma diya n ye.
I mùso ye suman min tobi n ye, ò ye n fa.
Ami ye nènini min kɛ, ò ye à fà tɔɔrɔ.

Aw bɛ dɔ̀nkili min da, ò man di.
Baba y’à den min ci, à b’ò dè fɛ̀ kà tɛmɛn à den bɛɛ kàn.
Fantà furula cɛ̀` min mà, ò ye ne terikɛ ye.
À nàna kalo min na, san ma nà ò la.
I burankɛ ye sàga min sàn, ò ka ɲì.
Laji sàra don min, tìle ma bɔ ò don.
I ye poti min ci, ò tùn ye ne ta ye.
Aw ye kìtabu min sɛbɛn, ò bɛ bamanankan` kàn.

Kumadonɲɔgɔnna : min

Ɲɛjira : 1. À bɛ mùso` fɛ̀. Ò mùso` ka ɲì kosɛbɛ. À bɛ mùso min fɛ̀, ò ka ɲì kosɛbɛ.
2. À bɛ mangoro` fɛ̀. Ò mangoro ka kùnba kosɛbɛ. À bɛ mangoro min fɛ̀, ò ka kunba kosɛbɛ.
À bɛ sàga fɛ̀. Ò sàga` ka kunba.
À bɛ mangoro fɛ̀ . Ò mangoro` ka bon.
À bɛ nburu` fɛ̀. Ò nburu` ka jàn.
N bɛ nàmasa` fɛ. Ò nàmasa` ka dɔgɔn.
À bɛ kùlusi` fɛ̀. Ò kùlusi` ka ɲì.
Fantà bɛ mobili` fɛ̀ . Ò mobilì` finnen dòn.
An bɛ kìtabu` fɛ̀. Ò kìtabu` bɛ tabali kàn.
N kan bɛ kumandan` mà. Ò kumandan tùn bɛ Sikaso.
Ntòla bɛ tan ntòlantanyɔrɔ` la. Ò ntòlatanyɔrɔ bɛ Kuluba sira` la.
An bɛ taa siniman` na. Ò siniman bɛ Kuluba sira` la.
À bɛ kɛsu` kɔnɔ. Ò kɛsu` bɛ tabali` jùkɔrɔ.
Ù bɛ jiriden fɛ̀. Ò jiriden bìlennen dòn.

créations Atelier Jamana, Bamako, 1992

ɲini X fɛ̀, deli

→ notes

Sègin n kàn : ɲini X fɛ̀

1. N b’à ɲin’i fɛ̀ i kàna kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye.
2. N b’à ɲin’i fɛ̀ i ka n bìla n ka taa.
3. A’ b’à ɲin’i fɛ̀ i k’à to à nɔ̀ la.
4. Jàmana b’à ɲin’i fɛ̀ i k’i ka baara kɛ.
5. Fantà b’à ɲin’i fɛ̀ i ka sàriya` bàto.
6. N b’à ɲin’i fɛ̀ i ka kàlan` kɛ i sɛbɛ ye.
7. À terikɛ y’à ɲin’à fɛ̀ à k’ù bìlasira.
8. Sali y’à ɲini à kɔ̀rɔkɛ fɛ̀ à ka kamisoli sàn à ye.

Bìla nɔ̀ la : ɲini X fɛ̀

À y’à ɲin’i fɛ̀ i ka dumuni kɛ.
i ka Bàba dɛmɛ.
Àli
à ka taa bìro` la
à ka Fantà furu.
à kà kàlan` kɛ.
à mùsow` ù kàna ɲinɛ seli kɔ.
à ka boli sɔ̀gɔma ô sɔ̀gɔma.
à kàna mɔ̀gɔ kɔniya.
À denw ù ka kɛ mɔ̀gɔ tilennenw ye.

Sègin n kàn : X deli

→ notes

1. N b’i deli i kàna kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye.
2. N b’i deli i ka nà.
3. À b’i deli i k’à to à ka taa.
4. À y’à mùso deli à ka sabali.
5. Fantà y’ù deli ù k’à ka bɔ̀rɛ tà.
6. À y’à fà deli à ka mòbili sàn à ye.
7. N ye Ɲèle deli à ka taa ɲàma` bɔ̀n sùnunkun` na.
8. À y’a cɛ̀ deli à ka denmisɛnw bìla kà bɔ.
9. Seku ye Bàla deli à ka sabali.
10. À mùso y’à deli à ko to so kɔnɔ.

Bìla nɔ̀ la : X deli

N ye Fantà deli à ka taa lakɔli` la.
Bàba
à ka kàlan` kɛ.
Umù
à ka tobili` kɛ.
Umù ni Ami
ka kɛlɛ` dabìla.
Bàla
kàna bàga mɔ̀gɔ mà.
à mùsow
an an
n n ka mɔ̀gɔw bònya.

Kuma dòn ɲɔgɔn na : ɲini X fɛ̀, X deli

Ɲɛjira : 1. a) N b’ à ɲin’i fɛ̀ - I bɛ dumuni` kɛ . b) N b’à ɲini fɛ̀ i ka dumuni` kɛ.
2. a) N b’i deli. I bɛ dumuni` kɛ. b) N b’i deli i ka dumuni` kɛ.
3. a) N b’i deli. I tɛ dumuni` kɛ. b) N b’i deli i kàna dumuni` kɛ.
4. N b’à ɲin’i fɛ̀. I bɛ sùnɔgɔ joona.
5. À b’à ɲini à mùso fɛ̀. À bɛ wuli joona.
6. N b’i deli. I bɛ n bìla n bɛ taa.
7. N b’à ɲin’i fɛ̀. I bɛ mùso furu yèn.
8. À fà y’à deli. À bɛ à ka seliw kɛ tùma bɛɛ.
9. N b’i deli. I tɛ kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye.
10. À y’à cɛ̀ deli. À bɛ denmisɛnw bìla kà bɔ.

Bàro mìsɛn : (ɲini ... fɛ̀)

A. I bɛ mùn ɲini n fɛ̀ ? B. N b’à ɲin’i fɛ̀ i kàna kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye.
A. I ko mùn ? B. N ko n b’à ɲin’i fɛ̀ i ka n bìla n ka taa.
A. À ye mùn fɔ ? B. À ko à b’à ɲin’i fɛ̀ i k’à to à nɔ̀ la.
A. Jàmana bɛ mùn ɲini mɔ̀gɔ` fɛ̀ ? B. Jàmana b’à ɲin’i fɛ̀ i k’i ka baara` kɛ.
A. Fànga bɛ mùn ɲin’i fɛ̀ ? B. Fànga b’à ɲin’i fɛ̀ i ka sàriya` bàto.

Bàro mìsɛn : (X deli, ɲini X fe)

1. A. À ye mùn ɲin’i fɛ̀. B. À ye n deli ko n kàna kɛ dùgubakɔnɔdenmisɛnw ɲɔ̀gɔn ye.
2. A. À y’i deli kà mùn kɛ ? B. À ye n deli ko n ka nà.
3. A. À ye mùn fɛ̀ ? B. À ko à b’i deli i k’à to à ka taa.
4. A. À y’à mùso deli à ka mùn kɛ ? B. À y’à mùso deli à ka sabali.

... ò tìgi bɛ masakɛ` denmuso` furu.
Miss Guinée USA 2015
http://www.online-instagram.com/med...

tìgi

→ notes

Sègin n kàn : ò tìgi

Mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ sera ka nìn kɛ, ò tìgi` bɛ masakɛ` denmuso` furu.
Mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ye nìn kɛ, ò tìgi ye kamalen` ye.
N’an ye mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ mìnɛ, an b’ò tìgi ɲàngi.
Mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ye nìn kɛ, n tɛ yàfa ò tìgi mà.

Bàro mìsɛn : tìgi

A. Ni mɔ̀gɔ min sera ka nìn kɛ, mùn bɛ k’à ye ? B. Mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ min sera ka nìn kɛ, ò tìgi bɛ masakɛ` denmuso` furu.
A. I bɛ mùn miiri ? B. Mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ye nìn kɛ, ò tìgi ye kamalen` ye.
A. N’à ye mɔ̀gɔ min mìnɛ, aw bɛ mùn k’ò la ? B. N’an ye mɔ̀gɔ min mìnɛ, an b’ò tìgi ɲàngi.
A. I ye mùn fɛ̀ ? B. N ko mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ye nìn kɛ, n tɛ yàfa ò tìgi mà.

Mangoro` ka di jàbibi` ye.
Après l’ananas séché du Bénin, du Togo et du Cameroun, c’est au tour de la mangue séchée du Burkina Faso de faire des émules dans la sous-région et de pénétrer de plus en plus le marché européen grâce aux centrales d’achat du commerce équitable.
http://www.businessjeunemagazine.co...

Constructions comparatives

→ notes

Yɛ̀lɛmali

Ɲɛjira : A. Mamadu ka jàn birama ye. B. Mamadu man jàn birama ye.
Dɛgɛ` ka di dɔ̀lɔ` ye.
Kafe ka gòni dùte` ye.
Mangoro` ka di jàbibi` ye.
I ka mobili` fìnnen bɛ solo ta` ye.
Fulakan` ka gɛlɛn bamanankan` ye.

Fɔcogo wɛrɛ

→ notes

Ɲɛjira : Dɛ̀gɛ` ka di dɔ̀lɔ` ye. Dɛ̀gɛ` ka di kà tɛmɛn dɔ̀lɔ` kan.
1. Àli ka jàn Adama ye.
2. Kafe` ka di dùte` ye.
3. Segu ka bòn Bamakɔ ye.
4. Màdu fìnnen bɛ Adama ye.
5. Umù cɛ̀ ka ɲì Bintà ye.
6. Jàbibi` ka timin nàmasa` ye.
7. Bànji ka farin capalo ye.
8. Dɔ ka girin dɔ ye.

Ɲìninkali : Àyi

Kayi ka bòn Bamakɔ ye wà ? Àyi, Kayi man bòn Bamakɔ ye.
Duuru ka ca tan ye wà ? Àyi, duuru man ca tan ye.
Ngɔ̀lɔ ka sùrun Àli ye wà ? Àyi, Ngɔ̀lɔ man sùrun Àli ye.
Dɔ̀1ɔ` ka go dɛ̀gɛ` ye wà ? Àyi, dɔ̀lɔ` man go dɛ̀gɛ` ye.

Ɲìninkali : Ɔ̀wɔ

A. Birama jɛlen Mamadu ye wà ? B. Ɔ̀wɔ, Birama jɛlen Mamadu ye.
I ka mobili` bìlennen n ta` ye wà ? Ɔ̀wo, n ka mobili` bìlennen i ta` ye.
Sàga tɔlɔlen bà` ye wà ? Ɔ̀wɔ, sàga tɔlɔlen bà` ye.
Ntomi` kùmunen lenburu` ye wà ? Ɔ̀wɔ, ntomi` kùmunen lenburu` ye.

Yɛ̀lɛmali

Ɲɛjira : A. Mamadu ka jàn Bàba ye. B. Bàba ka sùrun Mamadu ye.
Dɛ̀gɛ` ka di dɔ̀lɔ` ye.
Àli ka dɔgɔn Adama ye.
Musà ka ɲì Bàba ye.
An ka so cɛ̀ ka ɲì aw ka so` ye.
À ka kɛnɛ ni Bubu ye.

sanga ɲɔgɔn mà : ka X bɔ

→ notes

Segin n kàn

Adama man jàn kà Mamadu bɔ.
Bamakɔ cɛ̀ man ɲì kà Moti bɔ.
I ka bere tilennen tɛ kà n ta` bɔ.
Aw ka du man bòn k’an ta` bɔ.
Mangoro dɔw ka di kà jàbibi bɔ.

Bàro mìsɛn

Adama ka jàn Mamadu ye wà ? Àyi, Adama man jàn kà Mamadu bɔ.
Bamakɔ cɛ̀ ka ɲì Moti ye wà ? Àyi, Bamakɔ cɛ̀ man ɲì kà Moti bɔ.
N ka bere` tilennen bɛ i ta` ye wà ? Àyi, i ka bere tilennen tɛ ka` n ta` bɔ.
An ka du ka bòn aw ta` ye wà ? Àyi, aw ka du man bòn k’an ta` bɔ.
Mangoro` ka di ka jàbibì bɔ wà ? Ɔ̀wɔ, mangoro dɔw ka di kà jàbibi` bɔ.

Fɔcogo wɛrɛ

Ɲɛjira : A. Adama man jàn kà Mamadu bɔ. B. Adama tɛ Mamadu bɔ jànya la.
1. Bamakɔ cɛ̀ man ɲì kà Moti bɔ.
2. I ka bere` tilennen tɛ ka n ta` bɔ.
3. Aw ka du` man bòn k’an ta` bɔ.
4. Mangoro` man di ka jàbibì bɔ.
5. Mamadu man ɲì ka Adama bɔ.
6. N ka mobili fìnnen tɛ k’i ta` bɔ.
7. N den hakili man di k’i ta` bɔ.
8. Tò man girin kà kini` bɔ.
9. Jala` man kunan kà jàbi` bɔ.
10. Kafe man di kà dùte` bɔ.

I ko, I n’à fɔ

→ notes

Mɔ̀gɔ b’i ko jirisunba.
À jɛlen b’i ko tùbabu.
À bìlennen i ko jèli.
À bònyana i ko lɛ̀fali.
À cɛ̀ ka ɲì i ko jinamuso.

À bɛ dumuni kɛ i n’à fɔ fali.
À bɛ baara kɛ i n’à fɔ sǒ.
À ka di i n’à fɔ di.
À ka mìsɛn i n’à fɔ finikisɛ.

Bàro mìsɛn : i ko

A. À jɛlen dòn wà ? B. Ɔ̀wɔ, à jɛlen i ko tùbabu.
A. Mɔ̀gɔ bɛ cogo di ? B. Mɔ̀gɔ b’i ko jirisunba.
A. À cɛ̀ ka ɲì wà ? B. À cɛ̀ ka ɲì i ko jinamuso.
A. Mangoro bìlennen dòn wà ? B. Ɔ̀wɔ, à bìlennen i ko jèli.
A. À bònyana wà ? B. À bònyana i ko lɛ̀fali.

Bàro mìsɛn : i n’à fɔ

A. À bɛ dumuni kɛ kɔsɛbɛ wà ? B. Ɔ̀wɔ, à bɛ dumuni kɛ i n’à fɔ lɛ̀fali.
A. À bɛ baara kɛ kɔsɛbɛ wà ? B. Ɔ̀wɔ, à bɛ baara kɛ i n’à fɔ sǒ.
A. À ka di wà ? B. Ɔ̀wɔ, à ka di i n’à fɔ di.
A. À cɛ̀ ka mìsɛn wà ? B. Ɔ̀wɔ, à ka mìsɛn i n’à fɔ finikisɛ.

Bakarijan tùn ye kɛ̀lɛmasa ye...
“Bakary Jan” est le chant éponyme épique dédié au général de Ségou, Bakary Sidiki Dangana Koné dit “Jan” (“le Grand”) en malinké ou encore “Tièdian” en bambara (“le Preux”). Ce chant est attaché à la ville de Ségou (Mali), il fait partie du cycle de la Geste bambara de Ségou...
http://chantshistoiremande.free.fr/...

K’à d’à kàn

→ notes

Amadu ma sigareti fèere à mà k’à d’à kàn denmisɛn dòn.
À ma bɔ su ìn na k’à d’à kàn à ka mobili tìɲɛnen dòn.
Bakarijan tùn ye kɛ̀lɛmasa ye k’à d’à kàn à jà tùn ka farin.

Bàro mìsɛn

A. Mùnna Amadu ma sigareti fèer’à mà ? B. Amadu ma sigareti fèer’à mà k’à d’à kàn denmisɛn dòn.
A. Mùnna à ma bɔ su ìn na ? B. À ma bɔ su ìn na k’à d’à kàn à ka mobili tìɲɛnen dòn.
A. Mùnna Bakarijan tùn ye kɛ̀lɛmasa` ye ? B. Bakarijan tùn ye kɛ̀lɛmasa ye k’à d’à kàn à jà tùn ka farin.

So tùn falen dòn ɲɔ̀ la...
le mil récolté est entassé, avant d’être mis dans les greniers
http://kanaga85.blogspot.fr/2013_12...

Sègin n kàn : dɔ

Dɔ fɔr’ i kɔ kunun.
Dɔw tɛ lɛ̀sogo dun.
Dɔw bɛ sɛ̀nɛ kɛ ; dɔw bɛ fɔli kɛ.

Ɲìninkali : dɔ

A. Mɔ̀gɔ fɔra n kɔ kunun wà ? B. Ɔ̀wɔ, dɔ fɔr’ i kɔ kunun.
A. Bɛɛ bɛ lɛ̀sogo dun wà ? B. Àyi, dɔw tɛ lɛ̀sogo dun.
A. Ù bɛ mùn kɛ fòro la ? B. Dɔw bɛ sɛ̀nɛ kɛ, dɔw bɛ foli kɛ.

Sègin n kàn : dɔ

Mangoro caman tùn bɛ tàbali` kàn, n ye dɔ ta.
N ye sàga fàga, n ye sogo` dɔ ci so.
À bɛ dɔ` dun, à bɛ dɔ` fèere.

Ɲìninkali : dɔ

A. I ye mangoro bɛɛ ta wà ? B. Àyi, n ye dɔ dè ta.
A. I ye mùn kɛ sogo` la ? B. N ye dɔ ci so.
A. Cikɛla bɛ mùn kɛ à ka ɲɔ̀ la ? B. À bɛ dɔ` dun, à bɛ dɔ` fèere.

Sègin n kàn : dɔ

Ò t’an dɔ ye.
Mamadu ye Konarelakaw dɔ ye.
Farafinw ye Amerikɛnw dɔw ye.
Kafe ye mìnfɛnw dɔ ye.

Ɲìninkali : dɔ

A. Mɔ̀gɔ min tɛ dunan` bìsimila, ò y’i balima ye wà ? B. Àyi, ò t’anw dɔ ye.
A. Mamadu ye Keyitalakaw dɔ ye wà ? B. Àyi, Konarelakaw dɔ dòn.
A. Fàrajɛw dɔrɔn dè ye Amerikɛn ye wà ? B. Àyi, fàrafinw fana ye Amerikɛnw dɔw ye.
A. Kafe ye dumuni ye wà ? B. Àyi, kafe ye minfɛnw dɔ dè ye.

Yɛ̀lɛmali : dɔ

Ɲɛjira : A. Sugu tùn falen dòn mɔ̀gɔ la. Mɔ̀gɔ caman taara. Mɔ̀gɔ caman tora yàn. B. Sugu tùn falen dòn mɔ̀gɔ la. Dɔw taara, dɔw tora yàn.
1. So tùn falen dòn ɲɔ̀ la. Ɲɔ̀ tùn bìlennen dòn. Ɲɔ̀ tùn fìnnen dòn.
2. Duɲa ye don caman ye. Don ka di mɔ̀gɔ la. Don man d’i la.
3. À ye den caman sɔrɔ. À den sàba ye cɛ̀ ye, à den sàba ye mùso ye.
4. À ye sìsɛ caman sàn. Sìsɛ caman ka bòn. Sìsɛ caman ka dɔgɔn.
5. Mɔ̀gɔ sugu bɛɛ bɛ Ameriki. Mɔ̀gɔ jɛmanw bɛ yèn. Mɔ̀gɔ fìnmanw bɛ yèn. Mɔ̀gɔ bìlenmanw bɛ yèn.
6. Ntolatanyɔrɔ tùn falen dòn. Cɛ̀kɔrɔbaw tùn bɛ yèn. Mùsokɔrɔbaw tùn bɛ yèn.
7. Mobili caman tùn bɛ yèn. Mobili bèlebelew tùn bɛ yèn. Mobili fitininw tùn bɛ yèn.

à ye Fantà bìla kà taa siniman` na.
Le réalisateur Abderrahmane Sissako a initié un projet de réhabilitation de la mythique salle de cinéma fermée depuis 15 ans
L’ESSOR, 2010 http://malijet.com/a_la_une_du_mali...

bìla kà X

→ notes

Bìla nɔ̀ la : bìla

Ɲɛjira : à ye Fantà bìla kà taa siniman` na.
kà taa lakɔli` la
kà taa baara` kɛ
À y’à denkɛ bìla kà nà bɔ an ye.
kà taa sugu` la.
kà nà ci fɔ.
kà t’à mɔnɛ bɔ à la.
Ù ye ci bìla kà taa ù buranna la.
kà nà ne mà.
kà taa so.
kà taa fɔ mùso somɔgɔw ye.
À ye Mamadu bìla baara` la.
Fantà
tobili`
minanko
denmisɛnw
kɔnɔgɛn` na.

Bàro

Birama : Aw m’aw bàn kà n ka wari di n mà. Ni Bàba nàna, n b à f’à ye.
Bàba (dòntɔ) : I bɛ mùn fɔ n ye ?
Birama : ù ye n ka wari` bɔsi n na.
Bàba : N m’à f’aw ye aw kàna n ka làgare lakàsi ? Aw si tɛ bɔ su ìn na.
Ali : (À bɛ ka tuma à ba fɛ̀.) I m’à ye Birama taar’an naafigiya Bàba bara. Bàba ko k’an tɛ bɔ su ìn na.
Ma : kàna kàsi, n bɛ taa kuma aw fà ye. (À y’i ɲɛsin Bàba mà).
N b’à ɲin’i fɛ̀ i ka denmisɛnw to ù ka bɔ su ìn na. Nìn ye dɔgɔkun fìla ye ù ma bɔ.

Nìn ye Bàba tìle naani ye à tɛ taa ɲɛgɛn` na.
La douchière
http://fabetamauryenafrique.unblog....

Cela fait (durée X) que Y...

→ notes

Sègin n kàn : Nìn ye X ye Y

Nìn ye dɔgɔkun fìla ye ù ma bɔ.
Nìn ye tìle sàba ye n tɛ dumuni` kɛ.
Nìn ye n sàn sàbanan ye n ma n somɔgɔw ye.
Nìn ye n kalo sàba ye n tɛ sàra.
Nìn ye Àli dɔgɔkun wɔɔrɔ ye, à tɛ sira mìn.
Nìn ye Bàba tìle naani ye à tɛ taa ɲɛgɛn` na.
Nìn ye lɛrɛ fìla ye n sìgilen bɛ k’à makɔnɔ.
Nìn y’à sìɲɛ sàba ye à bɛ fɔ i kɔ.
Nìn ye sàn wɔɔrɔ ye jà bɛ jàmana` kɔnɔ.
Nìn ye kalo duuru ye n mùso ma lɛtɛrɛ ci n mà.

Ɲìninkali : nìn ye X ye Y

A. I taara min kunun ? B. Nìn ye n kalo fìla ye n tɛ bɔ.
A. À ye sìgareti pakɛ joli mìn bi ? B. À kalo wɔɔrɔ ye nìn ye à tɛ sìgareti mìn.
A. I bɛ ka mùn kɛ yàn ? B. Nìn ye n lɛrɛ fìla ye n sìgilen bɛ k’i makɔnɔ.
A. Sànji hakɛ jùmɛn nàna salon` Màli la ? B. Nìn ye sàn wɔorɔ ye jà bɛ Màli kɔnɔ.
A. Mùnna i ma nà joona ? B. Nìn ye n sìɲɛ naani ye n bɛ fɔ i kɔ.
A. I mùso ye mùn fɔ lɛtɛrɛ kɔnɔ ? B. Nìn y’à kalo fìla ye à tɛ lɛtɛrɛ ci n mà.

Bàro

N’i tɛ fɛn ɲini mɔ̀gɔ fɛ̀, i bɛ jèli bìla kà taa. Jèli bɛ kuma min fɔ, ò dɔ filɛ nìn ye.

A. Asalamalekum
B. Malekumasalam
A. An mùsow ka kɛnɛ ?
B. Tɔɔrɔ` si t’ù la. Ù bɛ Ala tanu.
A. An denw ka kɛnɛ ?
B. Tɔɔrɔ` si t’ù la.
A. Bɛnkɛ, an y’i fo.
B. Hɛrɛ` y’aw fo. À y’aw bìsimila.
A. Saha. Bɛnkɛ, mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ, n’i bɛ ɲɔn, i bɛ fìli.
B. Ò ye tìɲɛ ye.
A. Bɛnkɛ, Ala min ye sànkolo` ni dùgukolo` da, ò bɛ deli, à bɛ sɔ̀n.
B. Ò ye tìɲɛ ye.
A. Bɛnkɛ, e fà ni ne fà dè ye ko bɛɛ kɛ ɲɔgɔn fɛ̀. Bàn ma dòn ù ni ɲɔgɔn cɛ̀ don kelen. Bànni tɛ se ka dòn ne n’e cɛ.
B. Ò ye tìɲɛ ye.

A Siby se trouve une école N’ko, et nous rencontrons ainsi Dramane Fofana (posant ici, devant le tableau de classe qui porte encore les traces de la leçon précédente).
http://alesk.canalblog.com/archives...

Notes

1. Mîn avec le complément d’objet dans les clauses relatives

→ exercice

À de rares exceptions près, toutes les clauses relatives sont sous la forme décrite dans les leçons précédentes 01 et 02. remarquez que, là où en français (et en anglais) le pronom relatif (que, lequel, celui qui, celle qui) passe au début de la clause relative, en bambara, le nom "marqué" par min reste à sa position normale dans la phrase :

n ye mùso min ye, ò ... la femme que j’ai vue …
alors qu’en bambara on dit
j’ai vu cette femme, elle ...

2. Y ɲini X fɛ̀ / X deli

→ exercice

Y ɲini X fɛ̀ est une expression verbale, qui signifie mot-à-mot, "chercher Y chez X.’"— On l’utilise pour exprimer des demandes ; cette expression appelle comme complément une clause subordonnée au subjonctif (la marque prédicative ká à ton haut est précédée du sujet) :

N b’à ɲini i fɛ̀ i ka nìn kɛ. Je te demande que tu fasses ça.

Remarquez que "ɲini" est précédé par le pronom "à", qui annonce et remplace la phrase au subjonctif qui suit : "i ka nìn kɛ" (pronom dit "anaphorique" : qui porte par avance le complément qui suit).

Deli signifie prier, implorer. Utilisé avec une subordonnée au subjonctif, ce verbe a aussi un sens fort de demande.

N ye Fantà deli à ka taa J’ai prié Fanta de partir. (je lui ai demandé de partir)

Remarquez qu’en français (et en anglais), c’est un infinitif qui suit, pas en bambara. Seuls quelques dialectes acceptent un infinitif :
N ye Fantà deli ka taa.

Dans tous les dialectes, c’est une subordonnée au subjonctif qui est attendue ; elle est parfois précédée par le "prédicat de parole" ko, indiquant que deli, comme est un verbe déclaratif (énonciation) :

N ye Fantà deli ko à ka taa. J’ai prié Fanta : qu’elle parte.
sous cette forme, on retrouve en français un subjonctif.

Ne retenez que la clause avec subordonnée au subjonctif : c’est la plus répandue.

TONS : Ne pas confondre ce verbe à ton haut "déli" (prier, implorer) avec le verbe à ton bas "dèli" (avoir l’habitude au sens de avoir fait au moins une fois : i dèlila ka taa Mali la ?).

3. Cela fait X(durée) que...

→ exercice

Pour exprimer cela en bambara, on utilise la construction équative, suivie d’une clause autre :

Nìn ye tìle fìla ye, à ma baara dabìla. Cela fait deux jours qu’il n’a pas arrêté de travailler.

Cette construction diffère de celle avec "kàbini" (depuis) ou "kàbi", cette dernière devant toujours être suivie par une indication de temps ponctuelle, par ex. :

À ma baara dabìla kàbini ntɛ̀nɛn. Il n’a pas arrêté de travailler depuis lundi
À ma baara kɛ kàbini juma don. Il n’a pas travaillé depuis vendredi.

Remarquez que kàbini se traduit par "depuis", alors que nous parlons ici plutôt de "pendant". Un autre exemple de la façon de dire cela en bambara :

À ma baara kɛ à tìle fìla ye nìn ye. Il n’a pas travaillé pendant deux jours.
À ma baara kɛ nìn y’à tìle fìla ye. -idem-

On retrouve les deux mêmes clauses simples qu’au début, l’équative est passée en deuxième position : c’est possible. De même qu’il est toujours possible d’échanger les deux termes de la construction équative, avec seulement un changement de nuance très faible.

4. tìgi

→ exercice
On a vu précédemment tìgi dans son utilisation fréquente dans les composés, avec le sens de "chef, maître", ou "-man" comme dans des mots empruntés à l’anglais comme "perchman", "taximan". tìgi a ce sens abstrait de "la personne responsable de quelque chose ou de quelqu’un" comme dans mùsotigi, mobilitigi. C’est ce même sens qui permet de l’employer comme correspondant du mot "marqué" par min dans une relative, faisant ainsi référence à l’auteur d’une action :

Mɔ̀gɔ mîn b’à masaw bònya, ò tìgi` bɛna taa ɲɛ. Quelqu’un qui respecte ses parents ira loin (ira de l’avant).

Remarquez que cette traduction emploie "quelqu’un" et non "celui qui".

5. Les constructions qualificatives

Les dialectes Bambara-Maninka (Malinké)-Dioula diffèrent complètement sur ce point. En Bambara, il y a 3 formes de constructions qualificatives.

A. La forme racine

C’est la forme avec les "verbes qualitatifs" (ka fìn "être noir", ka jàn "être grand"... ) qui utilise les marques prédicatives ka et man : mobili ka fìn. sǒ man jàn.

B. La forme suffixée en -man

C’est la forme où un adjectif en -man est formé à partir d’un verbe qualitatif. L’adjectif suit toujours le nom qu’il qualifie : mobili fìnman.

C’est toujours cette forme que l’on utilise si l’on veut former un pronom :

fìnman` le noir
jànmanjan` le grand

Remarquez deux irrégularités : ka di → duman, et ka ɲì → ɲùman

C. Le participe résultatif : V-len

Dans les trois dialectes Bambara-Maninka-Dioula, ce participe est formé de la même manière en ajoutant -len à un verbe (ou -nen si le verbe se terminé par une nasale : bìlennen).

La transformation d’un verbe qualitatif en verbe peut se faire de deux façons :
1) la racine peut se comporter comme un verbe :

à ka fìn c’est noir
fìnna ça a noirci

2) Pour d’autres, le suffixe -ya est nécessaire derrière la racine :

à ka bòn. c’est gros
à bɛ bònya ça grossit
bònyana ça a grossi

3) pour certains verbes qualitatifs, les deux formes sont possibles :

fìnna
=à fìnyana
"ça a noirci"

En général, les formes racines (verbes qualitatifs), les formes verbales et les formes participe résultatif (-len/-nen) peuvent être utilisées en Bambara, avec des différences dans les nuances :

à ka bòn "c’est vaste" (état actuel, aucune indication de l’état précédent)
à bònyana "ça a grossi" (indique un changement d’état sans préciser l’état actuel)
à bònyanen bɛ "ça c’est agrandi" (actuellement et indique un changement d’état récent)

Il y a des cas cependant où les locuteurs natifs rechignent à utiliser la forme racine (verbe qualitatif). Ils préfèrent par exemple utiliser le participe résultatif lorsqu’il s’agit de couleurs :

à bìlennen bɛ / à bìlennen dòn c’est rouge (ça a rougi)
est préféré à "à ka bìlen"

Dans la plupart des dialectes du sud-ouest et de l’ouest (Maninka/Malinké, Mandinka), la forme racine (verbe qualitatif) a presque entièrement disparu et on n’utilise plus que la forme en -man :

maninka : mùsu ɲùman La femme est bonne.

6. Les constructions comparatives : plus (adjectif) que...

→ exercice

La construction en postposition "X ye" (ou plus complètement "ni X ye") permet d’exprimer un comparatif à la suite d’une construction qualitative ou d’une construction présentative avec participe. Cette construction exprime la relation avec X :

À ka bòn Fantà ye. Il est plus gros que Fanta.
À fìnnen dòn nìn ye. C’est plus noir que ça.

La clause à l’infinitif "kà tɛ̀mɛ X kàn" ("et dépasse X") marche avec toutes les constructions qualificatives ou autres.

À ka bòn kà tɛ̀mɛ Fantà kàn. Elle est plus grosse que Fanta.
À bɛ dɔn kɛ kà tɛ̀mɛ Fantà kàn. Elle danse plus que Fanta.

La notion de "moins que" utilise la négation de "plus que" de la construction en postposition "X ye".

À man bòn Fantà ye. Elle est moins grosse que Fanta.
ou Elle n’est pas aussi grosse que Fanta.

La clause à l’infinitif "ka tɛ̀mɛ X kàn" ne se prête pas à cette interprétation.

À man bòn kà tɛ̀mɛ Fantà kàn.

n’aura que le sens de négation : Elle n’est pas grosse au point de dépasser Fanta.

Attention, ce comparatif "X ye" est très général, il n’est pas restreint à ces deux constructions (qualitative, présentative avec participe).
Par exemple le proverbe :

N bɛ tomon fɛ̀ ɲɛdon ye. J’aime la ruine plus que l’affront.
"Je préfère la ruine à l’affront"
proverbe n°2565, Bailleul, op.cit.

7. Constructions comparatives : aussi X que Y

→ exercice

Cette comparaison nécessite aussi en bambara une clause à l’infinitif : kà Y bɔ.

À ka bòn kà Fantà bɔ. Elle est aussi grosse que Fanta.
(Elle est grosse au point d’égaler Fanta.)

Remarquez que la négative aura aussi le sens de "moins que" :

À man bòn ka Fantà bɔ. Elle est moins grosse que Fanta
(Elle n’est pas grosse au point d’égaler Fanta).

8. Constructions comparatives : comme (similarité)

→ exercice

Plusieurs constructions en bambara pour exprimer la similarité :

X i ko Y (littéralement) X tu dis Y
X i n’à fɔ Y X tu vas le dire/ tu le diras Y
X kɔmi Y emprunté du français "comme"

Les deux premières s’écrivent aussi iko (ou même ikomi) et inafɔ.

À bɛ nɔ i ko jɛgɛ.
À bɛ nɔ i n’à fɔ jɛgɛ.
À bɛ nɔ kɔmi jɛgɛ.
Elle nage comme un poisson.

9. X k’à d’à kan Y : X parce que Y

→ exercice
Il y a plusieurs façons d’exprimer "parce que". Rien qu’à Bamako on peut entendre :

X k’à d’à kàn Y X kàtugu(n) Y
X bawò Y X kàtuguni Y
X bari Y X sabu Y (de l’arabe)
X barisa Y X pasiki Y (ou paseke, du français parce-que)

Dans le même registre "causatif" : "à cause de", "en raison de" peuvent être rendus par les postpositions Bambara : kamà, kosɔ̀n (ou kɔsɔ̀n)

À ma taa sànji kosɔ̀n. Il n’est pas parti à cause de la pluie.
À ma taa Fantà kosɔ̀n. Elle n’est pas partie à cause de Fanta.
À ma baara kɛ à gɛ̀lɛya kamà. Elle n’a pas travaillé en raison de ses difficultés.

10. bìla + infinitif

→ exercice
Une des nombreuses utilisations de bìla "mettre, abandonner, etc." est celle avec une clause à l’infinitif, le sens est alors de "autoriser, permettre" :

À ye Fantà bìla kà taa. Il a permis à Fanta de partir. (Il a laissé Fanta partir.)

Daɲɛsɛbɛn


bàga v. offenser
bari , barisa conj. car, parce que
bawò conj. parce que
bere n. bâton
bìla v. mettre, abandonner, … permette (avec kà...)
bɔ̀si v. écorcher / ravir, enlever promptement
cap, capalo n. bière de mil
dɛ̀gɛ n. brouet, farine délayée, sorte de porridge
dtm, prn un certain
jà n. ombre, image, esprit, âme, caractère
jàbi n. arbuste (henné)
jaabi n. réponse, répondre
jala, darakase, sɔ̀mɔ n. anacarde (noix de cajou)
kamà pp pour, à cause de, contre
kàtugu , kàtuguni conj. parce que
kosɔ̀n pp à cause de, pour
kɔniya v. envier
làgare n. dernier-né des enfants
màlo n. honte
màlo n. riz non cuit (par opposition à kini, riz cuit)
mìsɛn adj. slim
mɔ̀ v. mûrir, cuire
naafigiya n./v. indiscrétion, rapportage
nìyɔrɔ n. part
nkàlon n. mensonge
, nɔn v. nager
nɔ̀ n. trace, place, oeuvre, faute…]
ɲàngi v. punir, sanctionner
poti n. pot (du français)
sabu conj. parce que
sanga v. comparer
sàya n. mort
sira n. tabac
taamala n. voyageur
yɛ̀rɛkun n. soi-même, personne entière

Expressions

X deli + infinitif v. avoir l’habitude de (avoir fait au moins une fois)
X deli + subjonctif v. prier X de …
k’à da mùn kàn ? v. pour quelle raison ?
k’à da à kàn, k’à d’à kàn conj. parce que
X ka fìsa Y ye vq X better than Y
X ɲini Y fɛ̀ v. demander X de Y
ɲini Y fɛ̀ + subjonctif v. demander à Y de ...
kà siran X ɲɛ v. avoir peur de X

INDEX DES COURS DISPONIBLES

akbk1 - akbk2

mardi 13 octobre 2015

NB: Pour un message en privé à l'auteur, envoyer un email à : contact@mali-pense.net

Un message, un commentaire ?

Forum sur abonnement

Pour participer à ce forum, vous devez vous enregistrer au préalable. Merci d’indiquer ci-dessous l’identifiant personnel qui vous a été fourni. Si vous n’êtes pas enregistré, vous devez vous inscrire.

Connexions’inscriremot de passe oublié ?

SPIP | contacter mali-pense.net | | Plan du site | Suivre la vie du site RSS 2.0
Radios