MALI PENSE

"Honni soit qui mal y pense" ? Non ! Heureux soit qui "Mali" pense, car c'est un beau voyage qui l'attend...

akbk2-cours 06


Dumunituma

Nsàna

Gàbugu ka kɔ̀rɔ mìsiri ̀ ye.


KÀLAN 6 - NÌN KÀLAN ÌN KƆNƆ

Source : Intermediate Bambara – pp. 67-77
Audio web (Anglais, Bambara) : 06a, 06b, 06c, 06d,
index audio : www.iu.edu

Ò kɔ denmisɛnw fana b’ù tɛgɛ kò.

Dumunikɛcogo

Ni dumunituma ̀ sera, Fantà bɛ cɛ̀w ka dumuni ̀ n’ù ka tɛgɛkoji sìgi, à bɛ t’à fɔ bɛɛ ye ò tùma, ko dumuni ̀ sìgira. Mɔ̀gɔw bɛ nà ù sìgi k’ù kòori dumuniminan ̀ na, mɔ̀gɔkɔrɔbaw b’ù sìgi dɛ̀bɛn ̀ kàn, denmisɛnw b’ù sònsoro.
Sani dumuni ̀ ka daminɛ, bɛɛ b’i tɛgɛ kò tɛgɛkominan kɔnɔ. Mɔ̀gɔkɔrɔbaw b’ù tɛgɛ kò fɔlɔ. Ò kɔ denmisɛnw fana b’ù tɛgɛ kò. Denmisɛnw bɛ tɛgɛkominan ̀ da ̀ mìnɛ ni mɔ̀gɔkɔrɔbaw b’ù tɛgɛ kò. Ù bɛ dumuniminan ̀ fana da ̀ mìnɛ fo kà t’ù tila dumuni ̀ na. K’i to dumuni ̀ na, ni dɔ bɔ̀nna i bolo, i ka kan k’à tɔ̀mɔ. Dɔw b’à dun. Du kelen kɔnɔ, mùsow bɛ dumuni ̀ kɛ ù dàn na, cɛ̀w fana bɛ dumuni ̀ kɛ ù dàn na. N’i tilala dumuni ̀ na, mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ka kɔ̀rɔ i ye, i bɛ barika da à ye.

Ɲìninkali

1. Ni dumunituma ̀ sera, Fantà bɛ mùn kɛ ?
2. À bɛ tɛgɛkoji ̀ ni dumuni ̀ sigi tùma jùmɛn ?
3. Ò kɔ, à bɛ mùn kɛ ?
4. Dumuni ̀ mana sìgi, mɔ̀gɔw bɛ mùn kɛ ?
5. Denmisɛnw b’ù sìgi cogo dì ?
6. Sani dumuni ka daminɛ, ù bɛ mùn kɛ ?
7. Ù b’ù tɛgɛ kò cogo dì ?
8. Mɔ̀gɔkɔrɔbaw b’ù tɛgɛ ̀ ko, denmisɛnw bɛ mùn kɛ ?
9. Ù b’ù sìgi mùn kan ?
10. Mɔ̀gɔw bɛ dumuni kɛ ù bolo la wà ?
11. Kà denmisɛnw to dumuni ̀ na, ni dɔ bɔ̀nna, ù bɛ mùn kɛ ?
12. Dɔw bɛ mùn k’ò la ?
13. Mùn na ù b’ò dun ?
14. Cɛ̀w ni mùsow bɛ dumuni ̀ kɛ ɲɔgɔn fɛ̀ wà ?
15. N’i tilala dumuni ̀ na, i ka kan kà mùn kɛ ?

Sani Baba ka nà, an ye baara ̀ bɛɛ ban.
Des villages maliens retrouvent l’électricité grâce à des lampes solaires mobiles
http://www.notreterre.org/tag/les%2...

sani

→ notes

Sègin n kàn : sani

Sani Baba ka nà, an ye baara ̀ bɛɛ ban.
Sani tasuma ̀ ka mɛnɛ, sìsi ̀ bɛ bɔ.
Sani Fantà ka taa sugu la, à bɛ sokɔnɔbaaraw kɛ.
À bɛ dàga kò san’à ka ji k’à la.
À bɛ sàbara bɔ san’à ka dòn so kɔnɔ.

Bìla nɔ̀ la : sani

Sani Baba ka nà, an ye baara ̀ bɛɛ ban.
... dùgutigi ...
… sanji ̀ ...
… … fòro ̀ bɛɛ furan.
… an ka taa … …

À bɛ dàga kò san’à ka ji k’à la.
… à ka dòn so ̀ kɔnɔ.
À bɛ sàbara ̀ bɔ … ...
… bànfula bɔ ... ...
… fòli kɛ … …
… … à k’i sìgi ...

Yɛ̀lɛmali : sani

Ɲɛjira : A. Sani Àli ka don so ̀ kɔnɔ, à bɛ sàbara bɔ. B. Àli bɛ sàbara bɔ san’à ka don so kɔnɔ.
Sani Baba ka nà, an ye baara ̀ bɛɛ ban.
Sani Fantà ka ji kɛ dàga la, à b’à kò.
Sani tasuma ̀ ka mɛnɛ, sìsi ̀ bɛ bɔ.
Sani Sòri k’i sìgi, à bɛ fòli kɛ.

Bàro mìsɛn : sani

A : N’i sera dùgu kɔnɔ, i ka kan kà mɔ̀gɔ bɛɛ ̀ fò.
B : N ka jɔ̂n ̀ fò fɔlo ?
A : San’i ka mɔ̀gɔ wɛrɛ fò, i ka dùgutigi ̀ fò fɔlɔ.
A : N’i sera sugu ̀ la, i ka kan kà fɛn caman sàn.
B : N ka mùn sàn fɔlɔ ?
A : San’i ka fɛn wɛrɛ sàn i ka sàfinɛ sàn fɔlɔ.
A : N’i sera so, i ka kan kà sokɔnɔbaara ̀ bɛɛ kɛ.
B : N ka mùn kɛ fɔlɔ.
A : San’i ka fɛn wɛrɛ kɛ, i ka mìnɛnw kò fɔlɔ.
A : N’i sera fòro ̀ la, i ka kan kà fòrobaara caman kɛ.
B : N’ ka mùn kɛ fɔlɔ ?
A : San’i ka ko wɛrɛ kɛ, i ka bùlukuli kɛ fɔlɔ.

Yɛ̀lɛmali : X, ò kɔ Y = Sani ... ka Y, X.

Ɲɛjira : I b’i tɛgɛ kò. Ò kɔ i bɛ dumuni ̀ kɛ. San’i ka dumuni kɛ, i b’i tɛgɛ kò.
I bɛ dùgutigi ̀ fò. Ò kɔ i bɛ taa i jàtigi bara.
I bɛ jiri tìgɛ. Ò kɔ i b’i jà.
Ù bɛ barika ̀ da. Ò kɔ ù bɛ wuli.
I bɛ wòro kò. Ò kɔ i b’à ɲimi.
À b’à lafiɲɛ. Ò kɔ à bɛ taa kàlanyɔrɔ.
À bɛ miiri kɔsɛbɛ. Ò kɔ à bɛ kuma.
I bɛ mɔ̀gɔw fò. Ò kɔ i bɛ tɛ̀mɛn.
I bɛ fitiri ̀ seli. Ò kɔ i bɛ sun ̀ tìgɛ.
À bɛ bamanankan ̀ kàlan. Ò kɔ à bɛ taa Màli la.
I bɛ ji gòniya. Ò kɔ i bɛ dùte wuli.
Adama bɛ baara kɛ, Ò kɔ à bɛ taa tulon kɛ.
À bɛ àrajo lamɛn. Ò kɔ à b’i da ka sùnɔgɔ.

Aw ka kumasen tɔ̀ lase = sani

Sani n ka daraka ̀ dun
Sani n ka taa làkɔli ̀ la.
Sani n ka n sìgi
Sani denmisɛnw ka dumuni ̀ kɛ
Sani n ka don so ̀ kɔnɔ

Ni tobilikɛtuma sera, aw bɛ mùn kɛ ?
La Cuisine Collective à Daoudabougou
https://woiyokondeye.wordpress.com/...

ni V-tuma sera...

→ notes

Sègin n kàn : ni Xtuma sera...

Ni dumunituma ̀ sera, denmisɛnw b’ù sònsoro.
Ni taatuma ̀ sera, taamalaw bɛ biye ta.
Ni sùnɔgɔtuma ̀ sera, jàtigimuso ̀ bɛ dalanw labɔ.
Ni kurun ̀ nàtuma ̀ sera, mɔ̀gɔ ̀ bɛɛ bɛ taa dankan ̀ na.
Ni selituma sera, sìlamɛw bɛ taa mìsiri la.

Ɲìninkali X-tuma À ye jaabili kɛ ni "Xtuma" ye.

Ɲɛjira : A. Mùnna denmisɛnw b’ù sònsoro ? B. Dumunituma ̀ sera
Mùnna taamalaw bɛ biye ta ?
Mùnna jàtigimuso ̀ bɛ dalan ̀ labɔ ?
Mùnna mɔ̀gɔ ̀ bɛɛ bɛ taa dankan ̀ na ?
Mùnna silamɛw bɛ taa mìsiri la ?
Mùnna sɛ̀nɛkɛla ̀ bɛ taa fòro la ?
Mùnna kàlanden ̀ bɛ taa làkɔli ̀ la ?
Mùnna baarakɛla ̀ bɛ taa so ?

Bàro mìsɛn : X-tuma

À ye bàromisɛn dila.
Ɲɛjira : (kumaden) baarajigituma
A. Ni baarajigituma sera, aw bɛ mùn kɛ ? B : An bɛ taa so ò tùma.

taatuma fàmatuma denkundituma
selituma lamɛntuma datuma
sùnɔgɔtuma ɲɔ̀dantuma baara jigintuma
kumatuma dumunikɛtuma màfilɛtuma
barokɛtuma bamanankan ̀ kàlantuma
suntuma kurun nàtuma

K’i to bibliotɛki ̀ la, i man kan kà mànkan ̀ cì.
Inauguration d’une Bibliothèque à Ségou au Mali
http://www.altermonde-sans-frontier...

ka X to Y la

→ notes

Sègin n kàn

K’i to baara ̀ la, i man kan kà tulon ̀ kɛ.
K’i to bibliotɛki ̀ la, i man kan kà mànkan ̀ cì.
K’i to denmisɛnya la, i tɛ se kà fɛn caman kɛ.
Kà cɛ̀kɔrɔbaw to dumuni na, denmisɛnw tɛ mànkan cì.
Kà mɔ̀gɔkɔrɔbaw to kuma ̀ la, i ka kan k’i tulomàjɔ.
Kà Màdu to kàlan na, à tɛ se kà fɛn wɛrɛ kɛ.
Kà mùsow to tobili la, i man kan kà dòn gàbugu kɔnɔ.

Kumadonɲɔgɔnna : k’i to

Ɲɛjira : A. À bɛ làkɔli ̀ la sisan. À ka kan k’à jijà. B : K’à to làkɔli la, à ka kan k’à jijà.
À bɛ Pari. À ka kan k’i jànto à yɛ̀rɛ̂ la.
À bɛ bibliotɛki la. À man kan kà mànkan ̀ cì.
À bɛ bìro la. À man kan kà tulon ̀ kɛ.
À bɛ Amɛriki. À tɛ se kà wari ̀ màra.
À bɛ fàntanya ̀ la. À tɛ fàma ̀ sɔ̀sɔ.
À bɛ denmisenya ̀ la À tɛ kuma mɔ̀gɔkɔrɔbaw ɲɛna.
À bɛ mansaya ̀ la. À man kan kà nìn kɛ.
I bɛ dunanya ̀ la. I tɛ politikibaro kɛ.

Yɛ̀lɛmali : k’à to X la / Xtuma

Ɲɛjira : A. Ù man kan kà kuma dumunikɛ ̀ tuma ̀ na. B. K’ù to dumunina, ù man kan kà kuma.
Ù tɛ tulon ̀ kɛ baarakɛtuma ̀ la.
Ù bɛ baara caman kɛ ɲɔ̀dantuma ̀ la.
Ù tɛ fama sɔ̀sɔ fantayatuma la.
À tɛ mànkan cì sùnɔgɔtuma la.
Ù tɛ politikibaro ̀ kɛ dunanyatuma ̀ la.
À tɛ tulon kɛ baaratuma ̀ la.
À tɛ àrajo lamɛn kàlantuma ̀ la.
Ù tɛ nɔnɔ mìn nɛnɛtuma ̀ la.

Bàro mìsɛn : ka X to Y la

A : N b’à fɛ̀ kà taa so.
B : Kà sànji ̀ to nàla, i tɛ se kà taa so.
A : N na to yàn ò tùma.
A : N bɛ taa dɔ̀nkɛyɔrɔ.
B : Kà mɔ̀gɔw to sun na, dɔ̀n ̀ tɛ kɛ.
A : N’bɛ to so kɔnɔ ò tùma.
A : À b’à fɛ̀ kà sɛ̀nɛ kɛ.
B : Kà jà to sèn na, à tɛ se kà sɛ̀nɛ kɛ.
A : À na gèse da ò tùma.
A : N bɛ tobili ̀ kɛ.
B : Kà mùsow to du ̀ konɔ, i tɛ se kà tobili ̀ kɛ.
A : N bɛ so furan ò tùma.
A : N b’à fɛ̀ kà kɛ̀lɛ kɛ.
B : Kà polosi to i kɔrɔ, i tɛ kɛ̀lɛ kɛ.
A : N b’à to fo polosi ka taa.
A : N b’à fɛ̀ kà kuma.
B : Kà mɔ̀gɔkɔrɔbaw to yàn, i man kan kà kuma.
A : Ò tùma n bɛ n dadè.

Fo kà t’à sà, à tɛ cɛ̀kɔrɔba dɔgɔya.
Vieillard de Ségoukoro.
photo : Abdel BELHADI - Graphiste, Photographe, Réalisateur de dessin animé
http://abdelbelhadi.blogspot.fr/201...

fo kà taa

→ notes

Sègin n kàn

Fo kà t’à sà, à tɛ cɛ̀kɔrɔba dɔgɔya.
Fo kà t’à bɔ, à ma mɔ̀gɔ ̀ si tɔɔrɔ.
Fo kà t’à nà, foyi ma ɲɛ̀ yàn.
Ù bɛ dumuniminan ̀ da ̀ mìnɛ fo kà t’ù tila dumuni ̀ na.
Ù tɛ mànkan cì fo kà taa cɛ̀kɔrɔba ̀ bɔ.
Ù bɛ baara kɛ fo kà taa kuntigi ̀ bɔ bìro ̀ la.

Ɲìninkali : fo kà taa

Ɲɛjira : A : Madu tùn bɛ cɛ̀kɔrɔbaw bònya wà ?
B : Fo kà t’à sà, à ma cɛ̀kɔrɔba dɔgɔya.
Fantà ka mɔ̀gɔya tùn ka bòn wà ?
Sòri y’aw dɛ̀mɛ wà ?
Ù bɛ dumuniminan ̀ da ̀ mìnɛ wà ?
Ù bɛ baara kɛ wà ?
Ù bɛ mànkan cì wà ?
À ye mɔ̀gɔ tɔɔrɔ wà ?
Fɛn ɲɛ̀na yàn san’à kà nà wà ?
À ye cɛ̀kɔrɔba dɔgɔya wà ?

Mùsow bɛ dumuni kɛ ù dàn na.

X dàn na

→ notes

Sègin n kàn : X dàn na

Mɔ̀gɔkɔrɔbaw bɛ bàro ̀ kɛ ù dàn na.
Mùsow bɛ dumuni kɛ ù dàn na.
Cɛ̀misɛnw bɛ boloko ù dàn na.
Mùsow bɛ bàro kɛ ù dàn na.

Bàro mìsɛn : X dàn na

A : Mɔ̀gɔkɔrɔbaw ni denmisɛnw bɛ bàro kɛ ɲɔgɔn fɛ̀ wà ?
B : Àyi, mɔ̀gɔkɔrɔbaw bɛ bàro kɛ ù dàn na.
A : Mùsow ni cɛ̀w bɛ dumuni kɛ ɲɔgɔn fɛ̀ wà ?
B : Ayi, mùsow bɛ dumuni kɛ ù dàn na.
A : Cɛ̀misɛnw ni mùsomisɛnw bɛ boloko ɲɔgɔn fɛ̀ wà ?
B : Àyi, cɛ̀misɛnw bɛ boloko ù dàn na.
A : Mùsow ni cɛ̀w bɛ bàro kɛ ɲɔgɔn fɛ̀ wà ?
B : Àyi, mùsow bɛ bàro kɛ ù dàn na.

Bìla nɔ̀ la : X dàn na

Ɲɛjira : Mɔ̀gɔ ka kan kà dumuni ̀ kɛ i dàn na.
…... tulon ̀ kɛ …...
…... kàlan ̀ kɛ …...
…... yaala …...
…... bolo ko ……
…... susuli ̀ kɛ ……

Ɲɛjira : Mɔ̀gɔ man kan kà dumuni ̀ kɛ i dàn na.
…... sìgi …...
…... sɛ̀nɛ kɛ …...
…... dùte mìn …...
…... sùnogo …...
…... i kò …...
…... tobili ̀ kɛ …...
…... ɲɔ̀ tìgɛ …...
…... foyi kɛ …...

Fɔcogo wɛrɛ : dàn na

Ɲɛjira : A : Mɔ̀gɔw man kan kà dumuni ̀ kɛ ù dàn na. B : Mɔ̀gɔw ka kan kà dumuni kɛ ɲɔgɔn fɛ̀.
Ù man kan kà kàlan ̀ kɛ ù dàn na.
Mùsow man kan kà bàro ̀ kɛ ù dàn na.
Cɛ̀w man kan kà tulon ̀ kɛ ù dàn na.
Aw man kan kà sɛ̀nɛ ̀ kɛ aw dàn na.
Bilakorow man kan kà boloko ù dàn na.
An man kan kà sùnɔgɔ an dàn na.
Ù man kan kà ù ko ù dàn na.
Ù man kan kà kàlan ̀ kɛ ù dàn na.
Ù man kan kà ù mìn ù dàn na.
Ù man kan kà siniman lajɛ ù dàn na.
Ù man kan kà baara ̀ ke ù dàn na.

Ni mùsow tilala bùlukuli ̀ la, ù b’ù kò.
Femme labourant un champ, au Mali.
http://www.forumducommerce.org/nouv...

tila X la

→ notes

Sègin n kàn

N’an tilala baara ̀ la, ò kɔ an bɛ taa.
Ni mùsow tilala finiko ̀ la, ù b’ù kò.
N’an tilala kàlan ̀ na, an bɛ sùnɔgɔ.
N’à tilala dɔ̀nkilida ̀ la, n b’à f’à ye.
À mana tila kasi ̀ la, à bɛ t’i kò.
An mana tila bamanankankalan ̀ na, an bɛ taa Màli la.
Fantà mana tila tobili ̀ la, à bɛ fìni jɛlenw dòn.
Ù bɛ barika ̀ da ù mana bila dumuni ̀ na.

Ɲìninkali : tila X la

A : Mùnna aw taara ? B : An tilala baara ̀ la.
A : Aw b’aw kò tùma jùmɛn ? B : Ni mùsow tilala finiko ̀ la.
A : Aw bɛ sùnɔgɔ tùma jùmɛn ? B : N’à tilala kàlan ̀ na.
A : I b’à f’à ye tùma jùmɛn ? B : N’à tilala dɔ̀nkilida ̀ la.
A : Aw bɛ taa Màli la tùma jùmɛn ? B : An mana tila bamanankankalan ̀ na.

Bìla nɔ̀ la : tila X la

Ù tilala dumuni ̀ na.
…baara ̀ …
…sɛ̀nɛ ̀ …
…fìniko ̀ …
…kàlan ̀ …
…fòrobaara ̀…
…seli ̀ …
…arajolamɛn ̀ …
…kìtabusɛbɛn ̀…
…dɔ̀nkilida ̀ …
…gèseda ̀ …

Gàbugu ka kɔ̀rɔ mìsiri ̀ ye.

Bàrow

Dumuni mana ban, mɔ̀gɔw bɛ dùgawu kɛ.

1. Ngɔ̀lɔ tilala dumuni ̀ na. À bɛ barika da Ala ye.
Alhamdulihahi Arabilalamina
Bi ta nɔgɔyara sini ta bɛ Ala mà.

2. Ngɔ̀lɔ tilala dumuni ̀ na. À bɛ barika da à masaw n’à kɔ̀rɔw ye.
Ngɔ̀lɔ : Baba, à barika.
Baba : À barika Ala ye.
K’à sumay’i kɔnɔ.

3. Tàrawele tilala dumuni ̀ na. À bɛ barika da dutigicɛ.
Tàrawele : À barika.
Baba : À barika Ala ye. I ta dòn. K’à sumaya i kɔnɔ.
Tàrawele : Nyɛba, à barika.
I ni gà.
Nyɛba : À barika Ala ye, Tàrawele.
I ta dòn.
K’à sumay’i kɔnɔ.

4. Dunankɛ : À bɛ kà kuma dutigi cɛ̀ fò.
Dunan : (dumuni kɔ) À barika.
Ala k’i nɛɛma. [1]
Ala kàn’i nɛɛmantanya.
Ala k’i sɔn sì la.
Ala k’i kɛnɛ to.
Labanko ɲùman, Ala k’ò d’an bɛɛ mà.
Kira labɔrɔma la.
Dutigi : Ala ka dùwawu mìnɛ.
Ala ka barika ̀ d’i ma.
Duɲa sì jàn ni kɛnɛya, Ala m’dir’an bɛɛ mà.

mìnɛn
série de timbres sur les ustensiles de cuisine

Notes

1. V-tuma, -yɔrɔ, -cogo

→ exercice

Les mots tùma, yɔrɔ, cogo se combinent fréquemment avec des verbes pour créer des mots composés que l’on peut traduire mot-à-mot par "le moment de V", "l’endroit où l’on V", "la façon de V"

taatuma le moment de partir
taayɔrɔ l’endroit où partir
taacogo la façon de partir

On trouve fréquemment ces mots composés dans des constructions possessives, précédés du possesseur :

Sòri taatuma le moment de partir pour Sori
le moment du départ de Sori
Sòri taayɔrɔ l’endroit où Sori est parti
Sòri taacogo la façon de partir de Sori

À noter que le seul possesseur possible dans ce genre de construction (inaliénable) est
- soit le sujet d’un verbe intransitif
- soit l’objet d’un verbe transitif

Si on veut vraiment faire référence à l’"agent", il faut utiliser la construction avec la conjonction possessive ká (construction aliénable). Comparez :

jara ̀ fàgayɔrɔ l’endroit où l’on tue le lion
l’endroit ou le lion a été tué
jara ̀ ka fàgayɔrɔ l’endroit où le lion tue, ou à tué

2. Sani

→ exercice
Nous avons déjà vu sani. Approfondissons maintenant sa grammaire :

Sani est une conjonction de subordination, elle introduit une clause subordonnée. Il s’agit de clauses subordonnées au subjonctif, qui, après le sujet, utilisent la marque prédicative ka à ton haut (ou kàna au négatif). Ces subordonnées peuvent se trouver au début, ou bien à la fin de la phrase, le sens reste le même :

Sani Fantà ka se, n bén’à kɛ. Avant que Fanta arrive, je le ferai.
N bɛn’à kɛ sani Fantà ka se. Je le ferai avant que Fanta arrive.

Comme en français, il y a un abaissement du ton en fin de phrase lorsque la subordonnée précède la principale dans la phrase. Il est marqué ici par une virgule (ce n’est pas toujours le cas dans les textes).

On a pu dire que sani ne peut être suivi seulement par un groupe nominal ou par une construction à l’infinitif, il faut toujours une subordonnée complète (sujet, verbe). C’est vrai dans la plupart des cas mais il y a des exceptions :

On trouve par exemple une construction sani suivi d’un nom (ou un groupe nominal) avec la postposition "entre", pour donner globalement le sens de "avant" ou "d’ici à" :

Wurudi b’à bolo sani fitiri . Il garde son chapelet d’ici à la prière du crépuscule.
Sani à fèereli wàyew mà, … Avant de le vendre au bouchers,…

Pour ce qui est de l’infinitif, il arrive que sani ne soit suivi d’aucun sujet :

sani kà kasi, i k’i furakɛ ! au lieu de pleurer, soigne toi donc !

Et il y a enfin des cas où l’on rencontre une permutation du sujet et de ka, et où ce kà est là aussi un infinitif (à ton bas) ; ceci est vrai aussi pour la conjonction fo "à moins que, sauf si..." :

N bɛn’à kɛ sani kà Fantà se. Je le ferai avant que Fanta arrive.
N tɛn’à kɛ fo kà Fantà se. Je ne le ferai pas à moins que Fanta n’arrive.

yanni est une variante usuelle de sani, on trouve également sa.

3. Ka X to Y la

→ exercice

C’est une autre expression temporelle qui utilise le verbe to "rester, laisser…" et un groupe circonstanciel en postposition avec la ou na "dans", pour exprimer quelque chose comme "pendant que" :

Kà cɛ̀kɔrɔbaw to dumuni ̀ na, denmisɛnw tɛ mànkan cì. Pendant que les vieux mangent, les enfants ne font pas de bruit.

Cette expression peut être placée au début ou à la fin de la phrase, sans conséquence pour le sens.
La postposition introduit un lieu ou bien une activité. Attention : à part le Mali lui-même, beaucoup de lieu doivent être mentionnés sans la postposition la/na :

K’i to Bamakɔ, n’taara Segu. Pendant que vous étiez à Bamako, je suis parti à Ségou
ou, mot-à-mot : en vous laissant à Bamako, le suis parti à Ségou
K’i to dɔ̀n na, Fantà bɔra. Pendant que vous dansiez, Fanta est partie.

4. Fo kà taa

→ exercice
C’est une expression idiomatique qui fonctionne comme une conjonction au sens de "jusqu’à". Elle introduit une construction intransitive commençant par le sujet, sans autre marque prédicative. (Rappel : les verbes taa et nà peuvent être suivis d’un autre verbe sans la marque de l’infinitif kà) :

À tɛn’à kɛ fo kà taa à sa. Il ne le fera pas jusqu’à ce qu’il meure / jusqu’à sa mort.
À ma mɔ̀gɔ tɔɔrɔ fo kà taa à bɔ. Il n’a fait souffrir personne jusqu’à ce qu’il sorte / jusqu’à sa sortie.

Pour les verbes transitifs on n’utilise pas cette construction, on utilise la conjonction fo (ou ) seule :

À tɛn’à kɛ fo ù ka ò bɛɛ dun. Il ne le fera pas jusqu’à ce qu’ils aient tout mangé.
À ye dɔ gɔ ɲì ni fo kà à ca ya. Elle ramassa du bois jusqu’à ce qu’il y en ait beaucoup.

5. X dàn na

→ exercice
dàn est un mot important, utilisé dans une large gamme d’expressions. Le sens de base est "limite, frontière" et ontrouve comme autres sens : "apogée, mesure, quantité". Dans cette expression il signifie "entre eux"(dans leur limite) c’est à dire encore "tout seul / tous seuls / toutes seules", "par soi-même / par eux mêmes"…
En un sens , c’est l’opposé de l’expression ɲɔgɔn fɛ̀, "ensemble".

Ù m’à kɛ ù dàn na. Elles ne l’ont pas fait toutes seules (par elles-mêmes).
Cɛ̀w bɛ dumuni kɛ ù dàn na. Les hommes ont mangé entre eux (c’est-à-dire en excluant femmes et enfants).

NB : on a déjà abordé cette expression dans le cours n°4 avec kelen et dɔrɔn

6. Comparatifs : ni X ye

Il s’agit de la forme longue du comparatif X ye que nous avons vu dans le cours n°3. Cette construction ni X ye signifie à la base "avec" ce sens de base étant déjà l’expression d’une relation :

Avec une construction qualitative, le sens "plus que" s’exprime comme ça :

À ka bòn ni nìn ye. Il est grand avec ça= il est grand en relation avec ça
→ il est plus grand que ça.

Le sens "moins que" s’exprime avec le négatif man

À man bòn ni nìn ye. Il n’est pas grand avec ça= il n’est pas grand en relation avec ça
→ il est moins grand que ça.

7. tila X la

→ exercice
tila est un verbe qui signifie "diviser" (forme transitive) ou, pour une activité, "terminer, arrêter" (forme intransitive). Dans cette dernière acception, il est donc suivi d’un complément indirect en postposition, avec la postposition la (ou na derrière une nasale) :

Ù tilala baara ̀ la. Ils ont arrêté le travail.
À ma tila sɛ̀nɛ ̀ la fɔlɔ. Elle n’a pas encore arrêté le travail agricole.

Il y a une nuance de sens entre tila (intransitif) et ban (transitif) : ces deux verbes signifient "terminer" mais le premier avec le sens d’"arrêter", "interrompre" une activité qui est en cours, le second avec le sens d’"achever" cette activité (qui ne sera plus "en cours"). Le premier sens établit que l’"agent" n’est plus impliqué dans cette activité, il s’en est séparé (on retrouve le sens "diviser").

Ù tilala dumuni ̀ na. Ils ont arrêté de manger (par ex. pour regarder la télé).
Ù ye dumuni ̀ ban. Ils ont fini de manger.

Dans le premier cas, il se peut qu’il reste de la nourriture. Dans le deuxième cas, il n’en reste plus, elle a été entièrement consommée.

Attention ! tila suivi d’une construction à l’infinitif a un tout autre sens :

Ù tilala kà dumuni ̀ kɛ. Ils finirent par manger.
À tilala kà dɔ̀nkili da. Elle finit par chanter une chanson.

… et pour finir, noter que l’expression kà ban s’utilise fɔlɔ dans l’exemple ci-dessus)">comme un adverbe, en fin de phrase , avec le sens de "déjà". Elle s’écrit souvent en un seul mot. C’est une autre façon de dire "terminé" :

Ù ye dumuni kɛ kà ban. Ils ont déjà déjeuné.
À taara kàban. Elle est déjà partie

mìnɛn
chez le fondeur de métaux
Mohamed Ali Ghouayel : Photographe
http://mohamedalighouayel.com/index...

Daɲɛsɛbɛn


bànfula n. bonnet, coiffe en tissu
barika n. bénédiction, force, remerciement
bùluku v. labourer, piocher
bɔ̀n v. tomber, répandre
da v. poser, interpréter (dɔ̀n, nsiirin...)
dadèn, dadè v. se taire, la fermer (bouche-se taire)
dàn n. limite, frontière
dankan n. berge, rive
dɛ̀bɛn n. natte
dɔ̀n n. danse
dɔ̀nkili n. chant (appel de la danse)
dùbabu, dùgawu, dùwawu n. bénédictions, souhaits
dunanya n. condition, état d’étranger
fàma n. qui a son père (père-qui a)
fàama n. roi (force-qui a)
fàntan n. orphelin (père-sans)
fàantan n. pauvre (force-sans)
fòli n. salutation, remerciement
fɔli n. musique
fɔlɔ adv autrefois, d’abord / pas encore (dans une négation)
furan v. balayer
gà n. le foyer (le feu avec les 3 pierres), la famille
gàbugu n. case-paillotte où l’on fait la cuisine
jà v. sécher, chauffer
kàban, kà ban adv déjà
kira n. prophète (sp. Mahomet)
kò v. laver
kòori v. encercler
labanko n. fin de vie, mort, façon de mourir
màa, mà m.p. auxiliaire verbal des béné dictions (il est souvent associé aux suffixes : -ra /-la /-na ajoutés au radical verbal)
máfiler v. regarder comme, considérer
mìnɛn, mìnan n. outils, ustensiles, bagages
misiri n. mosquée (de l’arabe masgid)/ bar débit de boisson / prison, "taule"
nɛɛma n. bonheur, bien-être, fraîcheur agréable
ɲimi v. mâcher, grignoter...
polosi , pòlisi (fr) n. policier(ère)
sònsoron sònsoron , sònsoron, sònsoli v. s’accroupir
sɔn v. gratifier, offrir un sacrifice, arroser
sɔ̀n v. accepter, obéïr
sumaya v. rafraîchir, mouiller, ralentir, modérer
sun v. jeûner (ramadan, carême)
tɛgɛ n. main, paume
tila v. arrêter/interrompre, diviser
tɔ̀mɔ v. ramasser
wòro n. noix de cola

INDEX DES COURS DISPONIBLES

akbk1 - akbk2

Notes

[1ou "Ala màa i nɛɛmana"

mardi 24 novembre 2015

Messages

  • Encore une fois merci JJ pour cette leçon. Je trouve tes notes explicatives en fin de leçon très claires et très utiles. Et franchement le lien direct des mots dans le bamadaba, j’espère tous ceux qui travaillent avec la transcription de ces leçons sont conscients de la facilité que tu mets à notre disposition ! Y’a plus qu’à travailler !!!

NB: Pour un message en privé à l'auteur, envoyer un email à : contact@mali-pense.net

Un message, un commentaire ?

Forum sur abonnement

Pour participer à ce forum, vous devez vous enregistrer au préalable. Merci d’indiquer ci-dessous l’identifiant personnel qui vous a été fourni. Si vous n’êtes pas enregistré, vous devez vous inscrire.

Connexions’inscriremot de passe oublié ?

SPIP | contacter mali-pense.net | | Plan du site | Suivre la vie du site RSS 2.0
Radios