MALI PENSE

"Honni soit qui mal y pense" ? Non ! Heureux soit qui "Mali" pense, car c'est un beau voyage qui l'attend...

akbk2-cours 15


Gèsedala ni gèse

Nsàna

Gèsedala, n’à ka fàle ̀ dun, à bɛ dɔra gale da.


KÀLAN 15 - NÌN KÀLAN ÌN KƆNƆ

Source : Intermediate Bambara – pp. 191-203
Audio web (Anglais, Bambara) : 15a, 15b, 15c, 15d
index audio : www.iu.edu

Gèsedala ni gèse

Dùgu caman na, i bɛ t’à sɔ̀rɔ dùgu gèsedala ye maabɔ dè ye. Maabɔ ye fìla dè ye. Maabɔw ye mɔ̀gɔ sugu fìla ye : minw bɛ kàsaw da, n’òlu bɛ sɔ̀rɔ Masina kɔnɔ, àni minw bɛ fìni cɛɲiw da, n’òlu bɛ bɔ Sɛ̀nɛgali Futa. Maabɔ bɛ gèse da mùsow ye. Ù b’à sàra. Fɔlɔ, ni mùso tùn b’à fɛ̀ kà fìniw da k’ù fèere, à tùn bɛ kɔɔriforonin bɔ. Kɔɔri ̀ tùn mana mɔ̀, à tùn b’à wùlusi k’à parata kà fàle bɔ à la. À tùn bɛ t’ò fàle di gèsedala mà don ô don dɔlɛ la. Don ô don à tùn ka kan kà taa dɔlɛw mìnɛ k’ù lafa. À tùn taatɔ dɔlɛ mìnɛ, à tùn bɛ taa gèsedala ̀ sàma wòro ni sùman na. Sisan, mùso caman bɛ gaari sàn dè ka t’à di gèsedala ̀ mà. Ù yɛ̀rɛ̂ tɛ gaari ̀ dila tugun. Nka hali bì gèsedala ̀ ka woro ̀ n’à ka sùman ̀ waajibiyalen dòn ù mà.

Nsàna : Fàle ni gèse bɛ da, ù bɛ bɛ̀n kà kɛ fìninmugu ye.
On tisse le fil de trame avec le fil de chaîne, c’est ensemble qu’ils forment l’étoffe.

Ɲìninkali

1. Gèsedala ̀ bɛ sɔ̀rɔ dùgu bɛɛ la wà ?
2. Jɔ̂n ye gèsedala ̀ ye ?
3. Maabɔ ̀ ye bamànan ye wà ?
4. Maabɔ ̀ ye siya jùmɛn ye ?
5. Maabɔw ye mɔ̀gɔ sugu jòli ye ?
6. Minw bɛ kàsa da, òlu bɛ bɔ min ?
7. Minw bɛ bɔ Masina, òlu bɛ mùn da ?
8. Minw bɛ fìni ɲùmanw da, òlu bɛ bɔ min ?
9. Minw bɛ bɔ Sɛ̀nɛgali Futa, òlu bɛ mùn da ?
10. Maabɔ ̀ bɛ mùn kɛ ?
11. À bɛ gèse da fu wà ?
12. À bɛ gèse da jɔ̂nw ye ?
13. Fɔlɔ, ni mùso tùn b’à fɛ̀ kà fìni da, à tùn bɛ mùn kɛ ?
14. À tùn b’ò kɔɔri kɛ mùn ye ?
15. À tùn bɛ gaari sɔ̀rɔ kɔɔri la cogo dì ?
16. À tùn bɛ mùn kɛ ni gaari ye sani à ka taa à di gèsedala ̀ mà ?
17. À tùn ka kan kà mùn kɛ don ô don.
18. À tùn bɛ taa ni mùn ye don ô don ?
19. À tùn bɛ taa ni mùn ye à bolo ?
20. Mùsow bɛ gaari bɔ sisan wà ?
21. Ù bɛ mùn kɛ ?
22. Mùn waajibiyalen bɛ hali bì ?

I bɛ taa à sɔ̀rɔ

[ → notes ]

Sègin n kàn : i bɛ t’à sɔ̀rɔ

I bɛ t’à sɔ̀rɔ gèsedala ye maabɔ dè ye.
I bɛ t’à sɔ̀rɔ dùgu bɛɛ bɛ sɛ̀nɛ ̀ kɛ.
I bɛ t’à sɔ̀rɔ nùmu dè ye bolokoli ̀ kɛ.
I bɛ t’à sɔ̀rɔ cɛ̀w tɛ tobili ̀ kɛ.

Bàro misɛn

A. I bɛ t’à sɔ̀rɔ gèsedala ye mùn ye ? B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ gèsedala ye Maabɔ ye.
A. I bɛ t’à sɔ̀rɔ nùmu ̀ bɛ mùn kɛ ? B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ nùmu ̀ bɛ bolokoli kɛ.
A. I bɛ t’à sɔ̀rɔ dùgu bɛɛ bɛ mùn kɛ ? B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ dùgu bɛɛ bɛ sɛ̀nɛ ̀ kɛ.
A. I bɛ t’à sɔ̀rɔ cɛ̀w tɛ mùn kɛ ? B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ cew tɛ tobili ̀ kɛ.

Bàro mìsɛn : i bɛ t’à sɔ̀rɔ

Ɲɛjira : Fantà . . . tobili ̀ A. Fantà bɛ se tobili ̀ la wà ? B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ à bɛ s’à la kà tɛ̀mɛn mɔ̀gɔ caman kàn.
Sekù . . . kɔra ̀ fɔ ̀ A.
B.
Hawa . . . dɔ̀nkili ̀ da A.
B.
Màdu . . . dunun ̀ fɔ A.
B.
Amì . . . fìni ̀ kò A.
B.
I mùso . . . sugula sigi ̀ A.
B.
Sòlo . . . kɔra ̀ fɔ A.
B.
Isa . . . ntòla ̀ tan A.
B.
Maabɔ . . . gèse ̀ da A.
B.
Sali . . . gala dòn A.
B.
Nùmu Bakàri . . . daba ̀ dila A.
B.

Ɲìninkali : i bɛ t’à sɔ̀rɔ

I ka "i bɛ t’à sɔ̀rɔ" bìla jaabi la ̀

Ɲɛjira : A. N bɛ taa Kayi sini. B. I bɛ t’à sɔ̀rɔ fùntɛni bɛ yèn.
N bɛ taa New York jumadon.
N bɛ taa sineman ̀ na su fɛ̀.
N b’à fɛ̀ kà wɔlɔfɔkan ̀ kàlan.
N bɛ taa Shaka bara.
N b’à fɛ̀ kà gèse ̀ da.
N bɛ taa "Canada" kalo kura.
N b’à fɛ̀ kà dununfɔ ̀ dège.
N bɛ taa Ameriki saheliyanfan fɛ̀.
N b’à fɛ̀ kà dɔni dège.

LA GUERRE DES COTONS - 1ère partie
documentaire de Jean-Michel RODRIGO (2005)
À travers l’exemple du coton, ce documentaire, en analysant ses mécanismes de production comme de consommation décrypte les dessous de la mondialisation. Trois visions du monde s’y opposent, dans des espaces aussi différents que l’Afrique occidentale, les États-Unis et son concurrent direct, la Chine, et décrivent un vaste panorama des enjeux économiques, sociaux et stratégiques liés au coton, et plus largement au commerce des matières premières.

min … ni …

[ → notes ]

Sègin n kàn : min . . . ni

Minw bɛ kàsaw da n’òlu bɛ bɔ Masina.
Minw bɛ fìni cɛnyiw da n’òlu bɛ bɔ Futa.
Min bɛ tìlen ka baara ̀ kɛ n’à tɛ sɛ̀gɛn.
Min bɛ se kà san duuru kɛ n’à tɛ fara.

Bàro misɛn

A. E kan bɛ Fila jùmɛnw mà ? B. Minw bɛ kàsaw da n’òlu bɛ bɔ Masina.
A. Male kan bɛ jùmɛnw mà ? B. Minw bɛ fìni cɛnyiw da n’òlu bɛ bo Futa.
A. I bɛ baarakɛla ̀ jùmɛn fɛ̀ ? B. Min bɛ tìlen ka baara kɛ n’à tɛ sɛ̀gɛn.
A. I bɛ bagi jùmɛn fɛ̀ ? B. Min bɛ se kà san duuru kɛ n’à tɛ fara.

Bìla nɔ la : min X...ni Y

Min ka so ̀ man jàn, n’à tɔgɔ ̀ ko Adama.
, n’à bɛ baara ̀ kɛ làkɔli ̀ la.
, n’à bɛ n’à ɲɛnajɛ an fɛ̀.
Min bɛ to kà nà yàn,
Min bɛ mobili fìnman bòli,
, n’ù b’à wele kotigi ̀
, n’ à bɛ to kà tɛ̀mɛn yàn.
, n’à tɛ mɔ̀gɔw fò.
Min ka du ka bòn, n’à b’à fɛ̀ kà dɔ fèere.
, n’à tɔgɔ ko Amàdu.
, n’à tɛ mɔ̀gɔ bìla kà dòn à ka du kɔnɔ.

Kumadonɲɔgɔnna : min X ni Y

Ɲejira : A. À ka so man jàn. À tɔgɔ ko Adama. B. Min ka so man jàn, n’à tɔgɔ ko Adama.
À ka du ka bòn. À togɔ ko Amàdu.
À ka du ka dɔgɔn. À b’à fɛ̀ kà dɔwɛrɛ sàn.
À bɛ kuma àrajo ̀ la. À bɛ fìli tùma bɛɛ.
À bɛ kɔ̀gɔ ̀ fèere À ka tàbali bɛ bùlonda la.
À tɛ dòn gabugu kɔnɔ. À bɛ dumuni duman fɛ̀.
À ka jàn. À tɛ miiri foyi la.
À bɛ tɛ̀mɛn yàn. À bɛ fòli kɛ.

le Mali manque largement son objectif de production pour la saison 20152016

sàma … la

[ → notes ]

Sègin n kàn : sàma . . . la

À ye n sàma dùlɔki ni kùlusi la.
À y’à den sàma mobili la.
À ma an sàma foyi la.
Ù ba y’ù sàma filenw ni gàlamaw la.

Ɲìninkali : sàma . . . la

A. À y’i sàma wà ? B. Ɔ̀wɔ à ye n sàma dùlɔki ni kùlusi la.
A. À y’à den sàma wà ? B. Ɔ̀wɔ, à y’à den sàma. À y’à sàma mobili la.
A. À y’aw sàma wà ? B. Àyi. À m’an sàma foyi la.
A. Ù ba y’ù sàma wà ? B. Ɔ̀wɔ, à y’ù sama. À y’ù sàma filenw ni gàlamaw la.

Sègin n kàn : sàma . . . mà

À ye ɲɔ̀bɔrɛ sàm’à fa mà.
À ba ye tasaw sàm’à mà.
Jɛ̀nɛ ye bagi sàm’à kɔ̀rɔmuso mà.
N ma fɛn sàma mɔ̀gɔ si mà.

Ɲìninkali : sàma . . . mà

A. À ye fɛn sàm’à fà mà wà ? B. Ɔ̀wɔ. À ye ɲɔbore sàm’à mà.
A. À ba ye fɛn sàm’à mà wà ? B. Ɔ̀wɔ. À ye tasaw sàm’à mà.
A. Jɛ̀nɛ ye fɛn sàm’à kɔ̀rɔmuso mà wà ? B. Ɔ̀wɔ. À ye bagi sàm’à kɔ̀rɔmuso mà.
A. I ye fɛn sàma mɔ̀gɔ mà wà ? B. N ma fɛn sàma mɔ̀gɔ si mà.

Bìla nɔ la : sàma

À ye Mamàdu sàma dùlɔki la.
Fantà
à mùso
à den
sìgiɲɔgɔnw
à dɔgɔkɛ
à kɔ̀rɔmuso
Umarù

N bɛ n balimamuso sàma fìni na.
mùsɔrɔ
sàbara
dùlɔki
kɔnɔn
tasaw
filen ni gàlamaw

Bìla nɔ la : sàma

À ye Mamàdu sàma dùlɔki la.
Fantà sàbara
à mùso kɔnɔn
à den kìtabu
sìgiɲɔgɔnw wari
à dɔgɔkɛ jele
à kɔ̀rɔmuso sanu
Umarù nɛ̀gɛso
N bɛ n balimamuso sàma fìni na.
balimakɛ mùsɔrɔ
kɔ̀rɔkɛ sabara
kɔ̀rɔmuso kɔnɔn

Bìla nɔ la : sàma

À ye fìni sàma Maramu mà.
sàbara Ɲele
nɔnɔ Maladɔ
mobili à fa
jɛgɛ à kɔ̀rɔkɛ
wari à den . . .
sɛ̀bɛn ne
mɔntɔrɔ à terikɛ . .
màlo Musà
ɲɔ̀ à denmuso
àrajɔ Mara
kìtabu à ba

Yɛ̀lɛmali : sàma

Ɲejira : A. À ye ɲɔ̀ sàm’à balimakɛ mà. B. À y’à balimakɛ sàma ɲɔ̀ la.
À ye kùlusi ni dùlɔki sàm’à mà.
Amì ye dɛbɛn sàm’à cɛ mà.
À ba ye wusulan sàm’à mà.
Fantà ye filenw ni gàlamaw sàma ɲɛba mà.
N bɛ di ni bànji sàm’i mà.
À ye kìbaru duman sàm’an mà.
N balimamuso ye kàyew ni kiriyɔnw sàma n mà.
Làsigidenso bɛ kìbaruyasebɛnw sàm’an mà.
À ba ye mangòro ni lènburuba sàm’à mà.
Aw kàna foyi sàm’an mà.

Bàro misɛnw

Ali : À y’i sàma wà ?
Baba : Ɔ̀wɔ, à ye n sàma.
Ali : À y’i sàma mùn na ?
Baba : À ye n sàma wari la.
Fantà : I fà ye an sàma wà ?
Jɛ̀nɛ : Ɔ̀wɔ, à y’an sàma.
Fantà À y’an sàma mùn na ?
Jɛ̀nɛ : À y’an sàma mùsɔrɔw ni kàmisoliw la.
Musa : N’i bɛ nà i ka n sàma.
Bala : K’i sàma mùn na ?
Musa : Fɛn ô fɛn y’i diya.
Bala : Ò tɛ kuma ye. Fɛn dɔ fɔ.
Musa : N sàma tìganinkuru na.
Ɲelɛ : I den y’i sàma wà ?
Ɲɛba : Ɔ̀wɔ, à ye n sàma.
Ɲɛlɛ : À ye mùn sàma i mà ?
Ɲɛba : À ye bagi sàma n mà.
Ɲele : À y’à fà sàma wà ?
Ɲɛba : Ɔ̀wɔ, à y’à sàma wari la.
Ɲɛlɛ : Ò ɲɛ̀na kɔsɔbɛ. Den ɲùman dòn.
Abudu : Cɛ̀, n y’ à mɛn k’i fà nàna.
Adama : Ɔ̀wɔ, à nàna.
Abudu : À y’an sàma wà ?
Adama : À ye denmisɛnw dorɔn dè sàma.
À ma foyi sàma mɔ̀gɔkɔrɔba si mà.

Machines d’égrenage du coton
machines chinoises utilisées au Mali depuis 1977 par la COMATEX

V-tɔ

[ → notes ]

Sègin n kàn : V-tɔ

À taatɔ dɔlɛ mìnɛ, à bɛ gèsedala ̀ sàma wòro la.
À nàtɔ kàlan ̀ kɛ, à bɛ kàramɔgɔ sàma sira la.
À taatɔ baara kɛ, à bɛ Sàmake sàma sigarɛti la.
À sègintɔ baaroyɔrɔ, à bɛ baarakɛlaw ̀ sàma wòro ̀ la.
À bòlitɔ kà dòn, à ye den ɲɔ̀ni k’à bìn.
À nàtɔ sàga fàga, à bɛ mɔ̀gɔw sàma mùru la.

Bìla nɔ la : V-tɔ

À taatɔ dɔlɛ mìnɛ, à bɛ gèsedala ̀ sàma wòro ̀ la.
sira
to
ji

À bɔtɔ so kɔnɔ, à ye filen tan ka nɔnɔ bòn.
À dòntɔ so kɔnɔ,
À wulitɔ k’i jɔ̀,
À sìgitɔ kurun kàn,

Bàronin : V-tɔ

Ɲɛjira : dɔlɛ mìnɛ, sàma wòro la. A. N’à bɛ taa dɔlɛ mìnɛ, à bɛ mùn kɛ ? B. À taatɔ dɔlɛ mìnɛ, à bɛ gèsedala ̀ sàma wòro la.
baara ̀ kɛ, dùlɔki kura dòn.
sɛ̀nɛ ̀ kɛ, dùlɔki kolon dòn.
tobili kɛ, kò k’i jɛ.
nakɔ ̀ sɔn, taa ni denmisɛnw ye.
kàlan ̀ kɛ, kìtabu caman tà.
kiri ̀ tìgɛ, ɲɛɲini
ntòla ̀ tan, furakisɛw kùnun.
fòli kɛ, sàma wòro la.

Ɲìninkali : V-tɔ

Ɲɛjira : I ka "V-tɔ" dòn jaabi kɔnɔ.

A. Kà kùntigi ̀ to kuma na, aw bɛ mùn kɛ ? B. Kùntigi kumatɔ, an tɛ mànkan kɛ.
Kà ji to wuli ̀ la, à bɛ mùn kɛ ?
Kà Musà to sɛ̀nɛ ̀ la, à bɛ mùn kɛ ?
Kà denmisɛnw to dumuni na, ù bɛ mùn kɛ ?
K’aw to kàlanna, aw bɛ mùn kɛ ?
Kà sanji to nàla, aw bɛ mùn kɛ ?
K’i to seli la, i bɛ mùn kɛ ?
K’à to nakɔ sɔ̀n na, à bɛ mùn kɛ ?
K’à to kuma la, à bɛ mùn kɛ ?

Yɛ̀lɛmali : V-tɔ

Ɲɛjira : Kà "tùn" dòn kumasen nìnw kɔnɔ.

A. À taatɔ dɔlɛ mìnɛ, à bɛ gèsedala ̀ sàma wòro ̀ la. B. À tùn taatɔ dɔlɛ mìnɛ, mùso tùn b’à sàma wòro la.
À taatɔ baarayɔrɔ, à bɛ baaradenw sàma sira la.
Amàdù taatɔ Kayi, à bɛ mɔ̀gɔw sàma nàmasa la.
À taatɔ fòro ̀ la, à bɛ taa ni ji ye à bolo.
À taatɔ kiritigɛso kɔnɔ, à bɛ kàlan ̀ kɛ.
Baba taatɔ Kayi, à ye fɛn caman sàn sira la.
À taatɔ nakɔ ̀ la , à ni denmisɛnw bɛ taa.

|Fantà taatɔ fìni ̀ kò, à bɛ taa n’i ka fìniw ye. | |
|Umù taatɔ sugu la, à bɛ jɔ̀ k’an fò. | |
|An taatɔ Segu, an bɛ dònsoya kɛ sira la. | |
|Aw taatɔ wɛ̀rɛ la, aw ka taa ni mìsiden ̀ ye. | |
|À taatɔ jɛgɛ mìnɛ, à bɛ dolen sàn. | |

Il y a 47 ans, jour pour jour, le Combinat malien du textile (Comatex) était inauguré par le président Modibo Keita à Ségou
usine textile comatex de segou vue technique 12/02/72
http://maliactu.net/mali-mali-dhier-inauguration-du-comatex/

waajibiyalen ... kàn

[ → notes ]

Sègin n kàn : waajibiyalen ... kàn

Seli ̀ waajibiyalen dòn sìlamɛ bɛɛ kàn.
Gèsedala ̀ ka wòro waajibiyalen dòn mùsow kàn.
Furu waajibiyalen dòn mɔ̀gɔ bɛɛ kàn Màli la.
Làkɔlidon waajibiyalen dòn denmisɛn bɛɛ kàn.

Ɲìninkali : waajibiyalen . . . kàn

A. Seli waajibiyalen dòn wa.? B. Ɔ̀wɔ. Seli waajibiyalen dòn sìlamɛ bɛɛ kàn.
A. Gèsedala ka wòro waajibiyalen dòn wà ? B. Ɔ̀wɔ. Gèsedala ka wòro waajibiyalen dòn mùsow kàn.
A. Furu waajibiyalen dòn wà ? B. Ɔ̀wɔ. Furu waajibiyalen dòn mɔ̀gɔ bɛɛ kan Màli la.
A. Làkɔlidon waajibiyalen dòn wà ? B. Ɔ̀wɔ. Làkɔlidon waajibiyalen dòn denmisɛn bɛɛ kàn.

Sègin n kàn : waajibiyalen X kàn

Wòrosɔngɔ waajibiyalen dòn gèsedala ̀ kàn.
Wòrosɔngɔ waajibiyalen tɛ baarakɛla ̀ kàn.
Nasɔngɔ waajibiyalen dòn dutigi kàn.
Mùso fɛrɛbɔwari waajibiyalen dòn à cɛ̀ kàn.
Selifini waajibiyalen dòn màminɛcɛ bɛɛ kàn.
Seli ̀ waajibiyalen dòn sìlamɛ bɛɛ kàn.
Saraka ̀ waajibiyalen dòn mɔ̀gɔ bɛɛ kàn.
Naafigiya waajibiyalen tɛ mɔ̀gɔ si kàn.
Tilennenya waajibiyalen dòn teri bɛɛ kàn.

Bìla nɔ la : waajibiyalen X kàn

Wòrosɔngɔ waajibiyalen dòn mùsow kàn.

Nasɔngɔ ̀ dutigi
Balo dutigi
Ɲɔ ̀ ni màlo
Denw fɛrɛbɔ ̀
mùsow
ù masaw
Furunafolo cɛ̀ bɛɛ
Kɔɲɔbon mɔ̀gɔ bɛɛ
Selisaga buran bɛɛ

La Chine, déjà, avait aidé au démarrage de la COMATEX
Enveloppe "premier jour" - www.delcampe.net

X kɛ Y ye

[ → notes ]

Sègin n kàn : X kɛ Y ye

À ye mobili sàn à buranmuso ye.
Burama tɛ dònsonkɔni fɔ bɛɛ ye.
Madani ye fɛn bɛɛ kɛ à den ye.
Ù tɛ nkàlon tìgɛ ù masaw ye.
Aw ye ko bɛɛ kɛ aw somɔgɔw ye.
N tùn bɛ kà lɛtɛrɛ sɛ̀bɛn n ba ye.
I kɛra mɔ̀gɔ ô mɔ̀gɔ ye, à bɛ tìɲɛ ̀ fɔ i ye.
Adama ye n ka kìtabu fèere n ye.

Bìla nɔ la : X kɛ Y ye

Adama ye mobili sàn à buranmuso ye.
Bàla burankɛ
À den a kɔ̀rɔkɛ
Amàdù ye sɛ̀nɛ ̀ kɛ à buranw ye
dòni tà
bɔ̀gɔ baara
ko bɛɛ kɛ
Minàta tɛ nkàlon tìgɛ à masaw ye.
dòni tà
bɔ̀gɔ baara
ko bɛɛ kɛ
Minàta tɛ nkàlon tìgɛ à masaw ye.
à cɛ̀
teriw
mɔ̀gɔ si

Bàro mìsɛn : X kɛ Y ye

A. Baba bɛ taa min ?
B. À bɛ taa fura bɔ.
A. Ne tùn kɔnɔ à kɛnɛyara.
B. À tɛ taala fura bɔ à yɛ̀rɛ̂ ye. À bɛ taa à bɔ à kɔ̀rɔkɛ mùso dè ye.
A. N y’à mɛn ko Bàla ye mobili kura sàn.
B. E ! à ye dɔwɔrɛ san ? N’Ko dɔ tùn b’à bolo ?
A. Ò ye tìɲɛ ye. À ye min san kunun, à y’ò san à balimamuso dè ye.
A. À bɛ sɔ̀n kà nìn fɔ ?
B. N’à fà y’à ɲìninka à b’à fɔ.
A. Mùn na ? Nìn tɛ kuma fɔta ye.
B. Àlê b’à fɔ k’à d’à kàn à fà ko à ma k’à kàna nkàlon tìgɛ à ye tùma si.
A. Ò ka ɲì.
A. I bɛ fìni ìn fɛ̀ wà ?
B. N b’à fɛ̀ kɔsɔbɛ.
A. À sàn ò tùma ka taa n’à ye i bolo ?
B. À tɛ kun n na k’à sàn.
A. Mùn na ?
B. Mùso fìla bɛ n fɛ̀. N tɛ se k’à sàn kelen ye, kà kelen dɔ to.
A. N y’à mɛn ko Adama ye àrajo di Fantà mà. Tìɲɛ dòn wà ?
B. Ne m’à mɛn. Nk’à tɛ bàla n na.
A. Mùnna à tɛ bàla i la ?
B. Adama bɛ ko bɛɛ kɛ mùso ̀ ye.

Bàro

Fantà taara Yɔrɔ ka gèsedayɔrɔ ̀ la. À b’à fɛ̀ Yɔrɔ k’à ka gèse tɔ̀ bɛɛ bìla k’ale ta da.

Fantà : Yɔrɔ, i ni tìle.
Yɔrɔ : Nba, Fantà, i ni tìle. Sotigi ka kɛnɛ wà ?
Fantà : Tɔɔrɔ si t’à la, à bɛ Ala tanu.
Yɔrɔ : Ò ka ɲì. Mùn y’i se n ma nìn tìlegan ìn na ? À ka kan kà kɛ koba ye bawò i dèlila k’à fɔ n ye k’i tɛ bɔ tìle kɔrɔ, ko tìle ̀ b’i yèelen.
Fantà : Mànamanakan ̀ dabìla, Yɔrɔ. N nàna sɛ̀bɛkoba dè la i bara.
N b’à fɛ̀ i ka gèse dɔ da n ye joona joona.
Yɔrɔ : N ma dèli kà n bàn foyi mà i bolo, Fantà. N tɛ se kà gèse wɛrɛ si da sisan. Mɔ̀gɔ wɛrɛw ka baara tɛ n bolo, n tɛ se k’òlu ta bìla k’e ta kɛ.
Fantà : Kana n màgo sà, Yɔrɔ. Ci dè bɔra dùgu wɛrɛ la kà nà ko n ka birifiniw ci. Sɔ̀ngɔ min dira n mà, ò ye sɔ̀ngɔ dumanba ye. N b’i deli i ka n dɛ̀mɛ.
Yɔrɔ : N tɛ se, Fantà. N ye layidu tà mɔ̀gɔ wɛrɛw ye. Ni n ma tila òlu ka baara la, n tɛ se kà foyi wɛrɛ kɛ.
Fantà : Yɔrɔ, ne n’e mɛɛnna baara la ɲɔgɔn fɛ̀. E man kan kà nìn kɛ ne la. E man kan kà ne màgo sà.
Yɔrɔ N’i ko n ka fɛn ô fɛn k’i ye, n b’à k’i ye. N’i ko n ka gèse ̀ da i ye fu, n b’à kɛ. Nka n’tɛ se kà mɔ̀gɔ wɛrɛw ka baara bìla i ye.
Fantà : I bànnen dòn dɔrɔn.
Yɔrɔ. N ma bàn,layidu dè ka gɛ̀lɛn. N tɛ bàn foyi wɛrɛ ma i bolo. N tɛ se kà nìn kelen nìn k’i ye.
Fantà : I bɛ se kà mɔ̀gɔ wɛrɛ kofɔ n ye min bɛ se kà baara ìn kɛ n ye joona wà ?
Yɔrɔ : N terikɛ Sànba bɛ se.

Notes

1. X bɛ t’à sɔ̀rɔ

[ → exercices ]
Voilà une expression courante, littéralement "tu le trouveras". Elle est suivie d’une phrase normale, sans autre conjonction (on aurait pu attendre par exemple : ko). On s’en sert comme l’équivalent de "et tu verras que", "et tu te rendras compte que… :

N’à ye Fantà furu, à bɛ t’à sɔ̀rɔ à kùn ka gɛ̀lɛn. S’il épouse Fanta, il verra comme elle est têtue.

2. min X, ni Y

[ → exercices ]

Une subordonnée en apposition, introduite par ni Y "si Y/quand Y", sert souvent à ajouter une précision ou une information complémentaire, par exemple pour lever une ambiguïté :

Mùso min nàna, n’ò ye Baba dɔgɔmuso ye,... La femme qui est venue, la soeur de Baba,…
À taara morikɛ ̀ min fɛ̀ yèn, n’ò dàlilu ̀ ka bòn kojugu. Le marabout qu’il est allé trouver, celui dont les pouvoirs sont si grands...

Dans ces exemples, elle est combinée avec une relative (avec min), mais ce n’est pas toujours le cas, et la subordonnée en apposition est le plus souvent une équative :

numun ka kuntigi, n’o ye numun Bakari ye, a ye numundenw weele Le chef des forgerons, qui est le forgeron Bakari, appela les autres
an ka tɔnba ɲɛmɔgɔ, n’o ye zenerali Musa Tarawele ye,... le président de notre grande association, qui n’est autre que le général Moussa Traoré

3. sàma

[ → exercices ]
Comme un certain nombre d’autres verbes, sàma s’emploie de deux façons différentes, la place des compléments d’objet direct et indirect étant inversée :

Baba ye Fantà sàma wari la. Baba a fait cadeau à Fanta d’une somme d’argent
Baba ye wari sàma Fantà mà. Baba a fait cadeau d’argent à Fanta

Le sens de sàma est plus restreint que juste "faire un cadeau". Il s’agit seulement du cadeau lorsque l’on revient de voyage.

4. X V-tɔ, Y

[ → exercices ]
On retrouve ici le schéma du participe progressif tel qu’on l’a vu dans le cours n°7

Plus de précisions et d’exemples à ce sujet dans le dictionnaire Bamadaba à -tɔ

5. Waajibiya

[ → exercices ]
"obliger, contraindre" : On a déjà vu l’emploi de ce verbe modal dans le cours n°8 sur la circoncision/l’excision (bolokoli). On travaille ici sur son emploi comme participe résultatif (avec le suffixe -len) : le sens est alors "être exigé de", et le complément d’objet indirect (la personne contrainte) est utilisé avec la postposition kàn "sur".

Wòrosɔngɔ ̀ waajibiyalen dòn mùso kàn. Le paiement en noix de cola est exigé des femmes.
Ù ye seli waajibiya jɔ̀nw kàn. Ils ont exigé une prière des esclaves.

à comparer avec l’emploi de waajibiya suivi d’une clause à l’infinitif, où la personne contrainte devient le complément d’objet direct, cette fois, de waajibiya... et le sujet de l’infinitive qui suit :

Ù ye jɔ̀nw waajibiya kà seli. Ils ont obligé les esclaves à prier.

6. Le ye bénéfactif

[ → exercices ]
Dans la plupart des langues mandingues (B-M-D), et même lorsque ye est remplacé dans des constructions similaires avec ti ou di, cette postposition a un sens clairement "bénéfactif", c’est -à dire "en faveur de", et peut être traduite par "pour". Attention cependant, car en français (et en anglais avec "for"), "pour" peut aussi signifier "sous les ordres de", sens que ye n’a pas et pour lequel le bambara utilisera plutôt la postposition fɛ̀ :

N bɛ baara ̀ kɛ Fantà fɛ̀. Je travaille pour Fanta (sous sa direction)
N bɛ baara ̀ kɛ n denw ye. Je travaille pour mes enfants (pour leur bien)

Daɲɛsɛbɛn


bàn v.r. refuser (verbe réfléchi)
da v. créer
dɔlɛ n. bobine
fàle n. fil de trame
fɛɛrɛbɔ n. l’habillement
fu n. rien, zéro
fula n. peul
Futa n.prop Région du Mali frontalière de la Guinée, du Sénégal
gaari n. fil (à coudre)
gale adj. premier (Ségou, cf. fɔlɔ)
gese n. fil de chaîne
gesedala n. tisserand
hali bi exp. jusqu’ici, aujourd’hui même, même maintenant
kàsa n. couverture de laine
kasa n. odeur
kiri n. jugement
kiritigɛso n. palais de justice
kɔɔri n. coton
kɔɔriforonin n. petit champ de coton (petite exploitation)
layidu n. promesse, engagement
maabɔ n. griot toucouleur (caste chez les Peuls)
màgo n. besoin
-> màgo sa expr. nuire aux intérêts de...
màminɛ n. fiancailles
mànamana n. banalité, sottise
Masina n.prop Région du Mali
naafigiya n. indiscrétion, rapportage
nasɔngɔ n. le prix des condiments pour faire la sauce
ɲɛnini n. résolution
parata v. filer (le coton)
Sɛ̀nɛgali n.prop Sénégal
sùman n. récolte, nourriture
tìlennenya n. droiture
waajibi n. obligation, contrainte
v. obliger, contraindre, exiger
wɛ̀rɛ n. enclos, parc à bétail
wùlusi v. égrener (le coton)
yèelen v. fondre, faire fondre, dissoudre

INDEX DES COURS DISPONIBLES

akbk1 - akbk2

Portfolio

samedi 16 avril 2016

NB: Pour un message en privé à l'auteur, envoyer un email à : contact@mali-pense.net

Un message, un commentaire ?

Forum sur abonnement

Pour participer à ce forum, vous devez vous enregistrer au préalable. Merci d’indiquer ci-dessous l’identifiant personnel qui vous a été fourni. Si vous n’êtes pas enregistré, vous devez vous inscrire.

ConnexionS’inscriremot de passe oublié ?

SPIP | contacter mali-pense.net | | Plan du site | Suivre la vie du site RSS 2.0
Radios