MALI PENSE

"Honni soit qui mal y pense" ? Non ! Heureux soit qui "Mali" pense, car c'est un beau voyage qui l'attend...

akbk2-cours 12


Ntòlatan

Nsàna

Tulon tɛ sɔ̀bɛ sà
Yɛlɛ tɛ sɔ̀bɛ sà
(Nin bɔra Janjon kɔnɔ)


KÀLAN 12 - NÌN KÀLAN ÌN KƆNƆ

Source : Intermediate Bambara – pp. 145-157
Audio web (Anglais, Bambara) : 12a, 12b, 12c, 12d
index audio : www.iu.edu


"ntòlatan Tumutu", extrait du film d’Abderrahmane Sissako, Timbuktu (2014)

Ntòlatan Bàmakɔ

Ni ntòlatanba bɛ kɛ Bàmakɔ don min, ò don ye mànkan ni taa-kà-sègin don ye. Kabini wàlaha ̀ tùma, mɔ̀gɔw bɛ taali damìnɛ ntòlatanyɔrɔ la. Ni sàmiya ̀ tùma dòn, tùma dɔw sàn bɛ nà kà mɔ̀gɔw ɲigin k’ù sìgilen to ù nɔ̀ la. Ni tìlema ̀ tùma dòn, Bamakɔ tìle n’à farinya, ò t’ù bàli kà t’i sìgi tìle kɔrɔ kà ntòlatanyɔrɔ ̀ bɛ fa f’à sìgiyɔrɔ n’à jɔ̀yɔrɔ bɛɛ bɛ ban. Bàmakɔ ntòlatankanubaganciw ka ca bà n’à si ye. Ntòlatanyɔrɔ ̀ la, ù bɛ mànkan cì cogo bɛɛ la. Dɔw yɛ̀rɛ̂ bɛ taa ni fɔlifɛnw ye ntòlatanyɔrɔ kà fɔli kɛ àni kà dɔ̀n kɛ. Mànkancilabaw, n’ù ka tɔn bùgɔra, ù tɛ dumuni kɛ, kuma tɛ se kà k’ù fɛ̀. Ù b’à fɔ ko dɔ nisɔndiya kojugu bolo, k’à to ntòlatannaw ladègela, à y’à ka sunnakari mɔnifilen tan kà mɔ̀ni bɛɛ bɔ̀n.

Ɲìninkali

1. Ntòlatandon ̀ ye mùn don ye Bàmakɔ ?
2. Mɔ̀gɔw bɛ taali damìnɛ ntòlatanyɔrɔ ̀ la tùma jùmɛn ?
3. Ù bɛ sɔ̀n kà taa sanji ̀ kɔrɔ wà ?
4. Sànji ̀ bɛ mùn k’ù la ? Tìle dùn ?
5. Tìlema ̀ tùma, Bàmakɔ tìle ̀ bɛ cogo dì ?
6. Mɔ̀gɔw bɛ taa ntòlatanyɔrɔ ̀ ò tìle kɔrɔ wà ?
7. Mùnna mɔ̀gɔw bɛ taa joona ntòlatanyɔrɔ ̀ la ?
8. Bàmakɔ ntòlantan kànubaganci ka ca wà ?
9. Ù bɛ mùn kɛ ntòlatanyɔrɔ ̀ la ?
10. Dɔw bɛ taa ni fɔlifɛnw ye ntòlatanyɔrɔ ̀ la wà ?
11. Ù b’ù fɔ wà ?
12. Ù bɛ dɔ̀n ̀ fana kɛ wà ?
13. Mànkancilabaw bɛ bùgɔli ̀ kun wà ?
14. Ù b’à jìra cogo dì ko bùgɔli digira ù la.
15. Ù bɛ mùn fɔ ntòlantan ̀ kànubaganciw kàn ?
16. I bɛ ntòlantan ̀ fɛ̀ wà ?

kabini

→ notes

Sègin n kàn : kabini

Kabini wàlaha ̀ tùma, mɔ̀gɔw bɛ taali damìnɛ.
N bɛ mobili ̀ bòlila kabini Bàmakɔ.
Kabini duɲa ̀ dara, mɔ̀gɔ ma wulu ̀ ye seli la.
Kabini à ye mobili ̀ sɔ̀rɔ, an m’à ye tugun.
N ye bòli ̀ damìnɛ kabini n bɛ sàn fìla la.

Bìla nɔ la : kabini

Kabini wàlaha ̀ tùma, mɔ̀gɔw bɛ taali damìnɛ
... fajiri ̀ ...
... nɛnɛ ̀ ...
... lɛrɛ 8 ...
... fitiri ̀ ...
... sunkalo ̀ ...

Bìla nɔ la : kabini

À ye mobili ̀ bòli kabini Bàmakɔ.
... ... ... Kayi
... ... ... Segu
... ... ... Sikaso
... ... ... Moti
... ... ... Dakaru

À ye sùnɔgɔ damìnɛ kabini Segu.
... ... ... kunun
... ... ... sɔgɔma ìn na
... ... ... wulada ìn na
... ... ... fajiri

N ye bamànankan damìnɛ kabini n bɛ làkɔli la.
... ... ... n tɛ foyi bɔ.
... ... ... n ma taa Màli la.
... ... ... n ma Màdu dɔn.
... ... ... n m’à tɔnɔ dɔn.
... ... ... n ma dòn làkɔli la.
... ... ... n tɛ se kà kuma.

Bìla nɔ la : kabini

Kabini à ka tɔn bùgɔra, à ma dumuni kɛ.
... à ye mobili ̀ sɔ̀rɔ, ... ...
... à mùso ̀ nàna, ... ...
... à banana, ... ...
... à den sàra, ... ...
... à wulila, ... ...
... à ye kafe ̀ mìn, ... ...
... à ye kafe ̀ mìn, ... ...
... à mùso ̀ jìginna, ... ...
... à ye dàraka ̀ dun, ... ...
... à cɛ̀ taara, ... ...
... à kununna, ... ...

Fɔcogo wɛrɛ : kabini/kɔ

Ɲɛjira : A. À ka tɔn ̀ bùgɔlen kɔ, à ma dumuni kɛ. B. Kabini à ka tɔn bùgɔra, à ma dumuni kɛ.
À cɛ̀ bànanen kɔ, à ma jàgo kɛ.
À den sàlen, à ma kàsi.
À mùso jìginnen kɔ, à ma taa baarayɔrɔ.
Kafe ̀ mìnnen kɔ, à ma dumuni ̀ kɛ.
À kununen kɔ, à ma wuli ka bɔ à nɔ̀ la.
À cɛ̀ taalen kɔ, à ma bɔ kɛnɛ mà.

Ɲìninkali : kabini

Ɲɛjira : A. Fantà ye dàrakadun fɔlɔ wà ? B. À ye dàraka dun kabini fajiri.
Fantà ye dàraka dila fɔlɔ wà ?
À taara baarayɔrɔ wa ?
Ù ye dumuni kɛ wà ?
À ye jàgo kɛ wà ?
À wulila kà bɔ à nɔ̀ la wà ?
Fantà bɔra kɛnɛ mà wà ?
Aw kàsira wà ?

Aspire recherche des pépites en Afrique...
http://malifootball.com/la-5e-editi...
mais ce genre de recrutement de jeunes proies faciles conduit à de nombreuses dérives :
- A la veille de la Coupe du monde, l’association Foot solidaire lance une campagne contre le trafic de jeunes joueurs.
- Les pratiques mafieuses dans le recrutement des jeunes footballeurs en Afrique


Black Diamond, de Pascale Lamche présentation sur le site du RESF

V-li damìnɛ

→ notes

Sègin n kàn : : V-li damìnɛ

Jàma bɛ taali ̀ damìnɛ joona.
Ù tɛ sùsuli ̀ damìnɛ joona.
Cikɛla bɛ bùlukuli ̀ damìnɛ sani sàmiya ̀ ka se.
Mùsow bɛ tobili ̀ damìnɛ fajiri la.
Sinɛ bɛ dɔgɔ cìli ̀ damìnɛ sɔgoma joona.
Ngɔ̀lɔ bɛ sògow fàgali ̀ damìnɛ.
Amì bɛ jibɔli ̀ damìnɛ mùso tɔ̀w bɛɛ ɲɛ.

Ɲìninkali : V-li damìnɛ

A. Jàma bɛ mùn kɛ joona ? B. Jàma bɛ taali ̀ damìnɛ joona.
A. Ù tɛ mùn damìnɛ joona ? B. Ù tɛ sùsuli ̀ damìnɛ joona.
A. Cikɛla bɛ mùn damìnɛ sani sàmiya ka se. B. Cikɛla bɛ bùlukuli ̀ damìnɛ sani sàmiya ka se.
A. Mùsow bɛ mùn damìnɛ fajiri la ? B. Mùsow bɛ tobili ̀ damìnɛ fajiri la.
A. Sinɛ bɛ dɔgɔ cìli ̀ damìnɛ tùma jùmɛn ? B. Sinɛ bɛ dɔgɔ cìli ̀ damìnɛ sɔ̀gɔma joona.

Bàro mìsɛn : V-li damìnɛ

Ɲɛjira : A. Jàma ma taa yèn fɔlɔ wà ? B. Jàma ye taali damìnɛ joona.
Ɲele ... fìni ̀ kala.
Fantà ... dàraka ̀ tobi.
Sinɛ ... dɔgɔ ̀ ci ̀
Cikɛla ...fòro ̀ bùluku.
Ngɔ̀lɔ ... sògow fàga.
Sàga ... tu.
Mùsow ... ɲɔ̀ susu.

Joueurs de baby-foot à Sikasso
photo de Anne-Marie Lesca http://data.abuledu.org/wp/?LOM=21186

tùma dɔw

→ notes

Sègin n kàn : tùma dɔw

Tùma dɔw san bɛ nà ka mɔ̀gɔw ɲigin.
Tùma dɔw à tɛ mɔ̀gɔw ka kuma fàamuya.
Tùma dɔw foyi nɛ̀gɛ tɛ mɔ̀gɔ la.
Tùma dɔw Màdu tɛ kuma mɔ̀gɔw fɛ̀.
Tùma dɔw mɔ̀gɔ tɛ sìgiyɔrɔ sɔ̀rɔ.
Tùma dɔw sɛ̀nɛ bɛ mɔ̀gɔ kɔ sɛ̀gɛn.
Tùma dɔw i bɛ kum’à fɛ̀, à tɛ kum’i fɛ̀.
Tùma dɔw dumuni tɛ mɔ̀gɔw fa.

Ɲìninkali : tùma dɔw

Ɲɛjira : A. I bɛ mùn kɛ dàraka ̀ ye ? B. Tùma dɔw n bɛ mɔ̀ni kɛ dàraka ̀ ye.
I bɛ mùn kɛ dàraka ye ?
I bɛ mùn kɛ sibiri su fɛ̀ ?
Sɛ̀nɛ bɛ mùn kɛ mɔ̀gɔ la ?
Sìgiyɔrɔko bɛ cogo dì ?
Aw bɛ mùn kɛ sàmiya tùma ?
Sàn bɛ mùn kɛ mɔ̀gɔw la ?

L’équipe de foot féminine du Mali
actuellement en éliminatoire de la CAN http://www.footmali.com/malifoot/el...
https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%8...
- En Afrique, le foot féminin sort de l’ombre

nɔ̀

→ notes

Sègin n kàn : nɔ̀

Sànji b’ù gòsi k’ù to ù nɔ̀ la.
To i nɔ̀ la.
À tɛ bɔ à nɔ̀ la.
À taara à bìla à nɔ̀ la.

Ɲìninkali : nɔ̀

A. Sànji mana nà, ù bɛ bɔ ù nɔ̀ la wà ? B. Sànji b’ù gòsi k’ù to ù nɔ̀ la.
A. N ka to n nɔ̀ la wà ? B. Ɔ̀wɔ, to i nɔ̀ la.
A. À bɛ bòli wà ? B. Àyi, à tɛ bɔ à nɔ̀ la.
A. À taar’à bìla min ? B. À taar’à bìla à nɔ̀ la.

Ɲìninkali : nɔ̀

A. Sànji mana nà, ù bɛ bɔ ù nɔ̀ la wà ? B. Àyi, ù tɛ bɔ ù nɔ̀ la.
A. N ka to n nɔ̀ la wà ? B. Àyi, kàna to i nɔ̀ la.
A. À bɛ bòli wà ? B. Àyi, à tɛ bɔ à nɔ̀ la.
A. À y’à bìl’à nɔ̀ la wà ? B. Àyi, à m’à bìl’à nɔ̀ la.

Foot sous la pluie
http://pabajo.jimdo.com/s-y-retrouv...

cogo bɛɛ la

→ notes

Sègin n kàn : cogo bɛɛ la

Ù bɛ mànkan cì cogo bɛɛ la.
À kɛ cogo bɛɛ la i ka nà.
À bɛ ntòla mìnɛ cogo bɛɛ la.
Màrakaw bɛ dɔ̀n kɛ cogo bɛɛ la.

Ɲìninkali : cogo bɛɛ la

A. Ù bɛ mànkan cì wà ? B. Ɔ̀wɔ, ù bɛ mànkan cì cogo bɛɛ la.
A. I bɛ nà wà ? B. N b’à kɛ cogo bɛɛ la ka nà.
A. À bɛ se ntòlaminɛ la wà ? B. À bɛ ntòla mìnɛ cogo bɛɛ la.
A. Màrakaw bɛ se dɔ̀n na wà ? B. Màrakaw bɛ dɔ̀n kɛ cogo bɛɛ la.

Ɲìninkali : cogo si

A. Ù bɛ mànkan cì wa. B. Àyi, ù tɛ mànkan cì cogo si la.
A. I bɛ nà wà ? B. N tɛ se kà nà cogo si la.
A. À bɛ se ntòlaminɛ la wà ? B. À tɛ se ntòlaminɛ la cogo si la.
A. Wùlusogo ̀ bɛ dun wà ? B. Wùlusogo tɛ dun cogo si la.
A. Burama bɛ se tobili ̀ la wà ? B. Burama tɛ se tobili la cogo si la.

Yɛ̀lɛmali : cogo bɛɛ la/ɲa bɛɛ mà/à ɲɛ tan ni fìla mà

Ù bɛ mànkan cì cogo bɛɛ la.
... ɲa bɛɛ mà.
... à ɲɛ bɛɛ mà.
... à ɲɛ tan ni fìla mà.
À bɛ tobili kɛ cogo bɛɛ la.
... ɲɛ bɛɛ mà.
... à ɲɛ bɛɛ ma
... à ɲɛ tan ni fìla ma
À bɛ dɔ̀n kɛ cogo bɛɛ la.
... à ɲɛ bɛɛ mà.
... à ɲɛ tan ni fìla mà.
... ɲɛ bɛɛ mà.
À bɛ sɛ̀nɛkɛ cogo bɛɛ la.
... ɲɛ bɛɛ mà.
... à ɲɛ bɛɛ mà.
... à ɲɛ tan ni fìla mà.

Boubakar Traoré dir "KarKar"
en train de jouer au foot dans la rue.
Image tirée du film de Jacques Sarasin, Je Chanterai Pour Toi, Faire Bleu, 2001
"... après j’ai demandé à mon père, "qui chante ça ?", il me dit "c’est un type qui vient de Kayes, il s’appelle KarKar" ; je lui dis "mais pourquoi on lui dit KarKar ?" : Il savait jouer au ballon. C’est dribble, c’est à dire, en bambara, kar-kar ça veut dire "casser-casser" (kari-kari). Ce dribble il fait casser les joueurs les uns aux autres quoi. Il sait... Il sait beaucoup dribbler. Donc c’est parti comme ça..."

X-yɔrɔ

→ notes

Sègin n kàn : X-yɔrɔ

An tɛ se kà sìgi bawò sìgiyɔrɔ tɛ yàn.
An tɛ se kà jɔ̀ bawò jɔ̀yɔrɔ tɛ yàn.
Wùluw bɛ kɛnɛ mà bawò dònyɔrɔ t’ù bolo.
À ma to yèn bawò dayɔrɔ ma sɔ̀rɔ.
Nɛ̀gɛso tɛ sàn à dilayɔrɔ la.
An ma ɲɔ̀ sɔ̀rɔ à fèereyɔrɔ la.
Sàgaw tɛ fèere ù fàgayɔrɔ la.
Sira ̀ bɛ tìɲɛ bawò bìlayɔrɔ ɲùman t’à la.

Bàro mìsɛn : X-yɔrɔ

Ɲɛjira : A. Fantà tɛ se k’i sìgi wà ? B. À tɛ se. Sìgiyɔrɔ tɛ yèn.
Kumadenw :
Àli ... da
Màdu ... jɔ̀
Amì ... kò
Wùlu ... dòn
Amì ... ja
Sàga ... fàga
Màlo ... fèere
Sira ... bìla

bà n’à si ye

Sègin n kàn : Bà n’à si ye.

Ntòlatan kànubaganci ̀ ka ca bà n’à si ye.
À ka dùlɔkiw ka ca bà n’à si ye.
Ameriki mobili ka ca bà n’à si ye.
Sinuwaw ka ca bà n’à si ye.
Ameriki àrajoso ka ca bà n’à si ye.

Ɲìninkali : bà n’à si

A. Ntòlatan kànubaganci ka ca wà ? B. Ntòlantan kànubaganci ka ca bà n’à si ye.
A. À ka dùlɔki ka ca wà ? B. À ka dùlɔki ka ca bà n’à si ye.
A. Ameriki àrajoso ka ca wà ? B. Ameriki àrajoso ka ca bà n’à si ye.
A. Ameriki mobili ka ca wà ? B. Ameriki mobili ka ca bà n’à si ye.

Fɔcogo wɛrɛ : bà n’à si

Ɲɛjira : A. Ntòlantan kànubaganci ka ca bà n’à si ye. B. Ntòlatan kànubaganci ka ca fo k’à dama tɛ̀mɛ.
C. Ntòlatan kànubaganci ka ca kosɛbɛ kosɛbɛ.
À ka dùlɔki ka ca bà n’à si ye.
Ameriki - àrajoso ka ca bà n’à si ye.
Ameriki mobili ka ca bà n’à si ye.
Sinuwaw ka ca ba n à si ye.
Birama ka kìtabu ka ca bà n’à si ye.
À mùso ka tulolanɛgɛ ka ca bà n’à si ye.
Yen fiyentɔ ka ca bà n’à si ye.
À sènsi ka ca bà n’à si ye.
À ka kùlusi ka ca bà n’à si ye.

X k’à to Y

→ notes

Sègin n kàn : X k’à to Y

À bɛ dumuni ̀ kɛ k’à to kàlan ̀ na.
À tɛ kuma k’à to dumuni ̀ na.
À tɛ dɔ̀nkili ̀ da k’à to sɛ̀nɛ ̀ la.
Màdu bɛ dùte mìn k’à to sɛ̀bɛnni ̀ na.
Adama bɛ kalali ̀ kɛ k’à to tobili ̀ la.

Ɲìninkali : X k’à to Y

A. À bɛ mùn kɛ k’à to kàlan ̀ na ? B. À bɛ dumuni ̀ kɛ k’à to kàlan ̀ na.
A. À tɛ mùn kɛ k’à to dumuni ̀ na ? B. À tɛ kuma k’à to dumuni ̀ na.
A. À tɛ mùn kɛ k’à to sɛ̀nɛ ̀ la ? B. À tɛ dɔ̀nkili ̀ da k’à to sɛ̀nɛ ̀ la.
A. À bɛ mùn kɛ k’à to sɛ̀bɛnni ̀ na. B. À bɛ dùte mìn k’à to sɛ̀bɛnni ̀ na.
A. Adama bɛ mùn kɛ k’à to tobili ̀ la ? B. Adama bɛ kalali kɛ k’à to tobili ̀ la.

Mìsiw ye kàmiyɔn bàli kà sira ̀ tà.
photo de Julien Masson
https://partagevoyage.wordpress.com/tag/photos/

X bàli kà Y

→ notes

Sègin n kàn : X bàli kà Y

Tìle farinya y’an bàli kà sìgi yèn.
Sànji ̀ ye mobili ̀ bàli kà bòli.
Mìsiw ye kàmiyɔn bàli kà sira ̀ tà.
Jɛ̀nɛ y’à fà bàli kà dumuni kɛ.
Sèndimi ̀ ye n bàli kà bòli.
Jà ye sɛ̀nɛkɛlaw bàli kà nàfa sɔ̀rɔ.
Kàla nìn ye bɔ̀rɛ ̀ bàli kà bìn.
À ye n bàli kà taa.
À kɔnɔ y’à bàli k’à ka baara ̀ kɛ.
Sànji ̀ y’ù bàli kà taa sɛ̀nɛ ̀ kɛ.

Ɲìninkali : bàli

Ɲɛjira : A. Mùnna mobili ma bòli. B. Sànji ̀ ye mobili bàli kà bòli.
Mùnna Fantà m’i sìgi ?
Mùnna i ma taa ?
Mùnna an ma sìgi yèn ?
Mùnna à fà ma dumuni ̀ kɛ ?
Mùnna i ma bòli ?
Mùnna aw ma taa sɛ̀nɛ ̀ kɛ ?
Mùnna à m’à ka baara ̀ kɛ ?
Mùnna bɔ̀rɛ ma bìn ?
Mùnna sɛ̀nɛkɛlaw ma nàfa ̀ sɔ̀rɔ ?
Mùnna mobili ma dòn ?
Mùnna aw ma se kà ɲɔ̀ ̀ ladòn ?
Mùnna à ma se kà fòli ̀ kɛ ?
Mùnna ù ma mùso furu ?
Mùnna kàmiyɔn ma sira ̀ ta ?

Supporters regardant un match de la CAN
http://mali20082.uniterre.com/

X jɛ̀ Y la

→ notes

Sègin n kàn : X jɛ̀ Y la

Mɔ̀gɔ tɛ mɔ̀gɔ jɛ̀ dumuni ̀ na.
À ye n jɛ̀ kɛmɛ fìla la.
I bɛɛnkɛ tɛ se k’i jɛ̀ foyi la.
Adama y’à jɛ̀ wari la.
À y’à dɔgɔkɛ jɛ̀ mobili ̀ la.
À ye Sògolon jɛ̀ nabulu ̀ la.
Ù bɛ mɔ̀gɔ jɛ̀ tasuma la.

Ɲìninkali : X jɛ̀ Y la

Ɲɛjira : A. Mùnna à ma dumuni ̀ kɛ ? B. Ù y’à jɛ̀ dumuni ̀ na.
Mùnna à ma dumuni ̀ kɛ ?
Mùnna à ma nà ni mobili ̀ ye ?
Mùnna Sògolon ma nabulu sɔ̀rɔ ?
Mùnna ù ma tasuma sɔ̀rɔ ?
Mùnna i ma se k’à sàn ?
Mùnna i ma se kà taa ?
I bɛɛnkɛ ye mùn kɛ ?
Mùnna aw ma taa siniman na ?
Mùnna ù ma kìtabu ̀ nìn kàlan ?

X dɛsɛ kà Y

→ notes

Sègin n kàn : X dɛsɛ kà Y

N dɛsɛra kà kuma kelen fɔ.
Bàla dɛsɛra kà dumuni ̀ kɛ.
Salifu tɛ dɛsɛ kà foyi kɛ ntòlatan ̀ na.
An dɛsɛra kà ɲɔgɔn dɛ̀mɛ baara ̀ la.
Mɔ̀gɔ tɛ dɛsɛ kà foyi kɛ ni Ala ye si ni kɛnɛya d’i mà.
I mùso dɛsɛra kà tìɲɛ ̀ fɔ faama ̀ ye.
Denmisɛnw dɛsɛra kà kɔ̀nɔ ̀ sɔ̀rɔ bòli ̀ la.
I fà tɛna dɛsɛ kà cogo sɔ̀rɔ à la.

Ɲìninkali : X dɛsɛ kà Y

Ɲɛjira : A. Mùnna bɔ̀rɛ bɛ kɛnɛ mà ? B. Ù dɛsɛra k’à ladòn.
Mùnna sankilobɔrɛ bɛ kɛnɛ mà ?
Mùnna ù m’i bìla ?
Mùn ye kɔ̀nɔ ̀ kisi ?
Mùn ye baara ̀ sumaya ?
Mùn y’i mùso mɛn fànga bolo ?
Mùn y’à fiyɛnya tàn ?
Mùnna à bɛna se kà taa ?
Mùnna i bɛ Salifu fɛ̀ ?

photo tirée de Stock Footage Dossier : Etre humain / Bamako / Mali

mànkan

→ notes

Sègin n kàn : mànkan

À ka moto mànkan ka bòn kojugu.
N b’à ɲin’i fɛ̀ i k’i mànkan sumaya.
Mɔ̀gɔ bɛ mànkan cì ntòlatanyɔrɔ ̀ la.
I denw bɛ mànkan kɛ kojugu.
Mànkan bɛ bɔ à la, ò tɛ dɔɔnin ye.

Ɲìninkali : mànkan

A. À ka moto mànkan ka bòn wà ? B. Ɔ̀wɔ, à ka moto mànkan ka bòn kojugu.
A. I bɛ mùn ɲini n fɛ̀ ? B. N b’à ɲin’i fɛ̀ i k’i mànkan sumaya.
A. Mɔ̀gɔw bɛ mùn kɛ ntòlatanyɔrɔ ̀ la ? B. Mɔ̀gɔw bɛ mànkan cì ntòlatanyɔrɔ.
A. Mùn bɛ bɔ à la ? B. Mànkan bɛ bɔ à la, ò tɛ dɔɔnin ye.

Bàro : Ntòlatan

Sànba ni Àli bɛ̀nna. Ù bɛ bàro kɛ ntòlatan kàn.

Sànba : I taara ntòlatanyorɔ wà ?
Ali : Àyi, n ma taa. E dùn ? E taara wà ?
Sànba : E yɛ̀rɛ̂ b’à dɔn. Ò tɛ fɔ ne kɔ.
Ali : Jɔ̂n ni jɔ̂n dè tùn < u title="y étaient, jouaient">b’à la bì ?
Sànba : Ŋàna fìla, Bani ni Sàgan.
Ali : Jùmɛn sera ?
Sànba : Sàgan dè sera. Ù ye Bani bùgɔ sàba ni fu.
Ali : Saba cayara dɛ. Ni n ma fili, n ko Bani dè tùn bɛ se Sàgan na fɔlɔ.
Sànba : Sàgan yɛ̀lɛman’ù kɔnɔ kabini salon. Sàgan ntòlatanna bɛɛ ye denmisɛnnin kɛnɛkɛnɛw ye. Ù bɛ ɲɔgɔn fàamuya kɔsɔbɛ, ù tɛ sɛgɛn joona.
Ali : Ù ka bì ntòlatan tùn y’à sugu jùmɛn ?
Sànba : Màli kupuba, ntòlatan ìn tùn y’ò ɲɔgɔnbɔ dɔ dè ye.
Ali : Ò tùma Bani sèn bɔr’à la wà ?
Sànba : Ò fɔ yɔrɔ bɛɛ, i tɛ màlo.

cécifoot à Bamako
Bandiougou Traoré a découvert le cécifoot à Bamako. Depuis, il est devenu champion de France...
http://malijet.co/sports/je-suis-aveugle-de-bamako-a-saint-mande-jai-realise-un-reve-de-gosse-avec-le-cecifoot

Notes

1. Kabini

exercices->#c1

kabini est la conjonction "depuis" que l’on a déjà aperçue dans le cours n°3. Elle introduit l’expression d’un lieu ou d’un point dans le temps, ou bien une clause subordonnée complète. Attention, kabini ne peut pas être utilisé avec l’expression d’une durée.

À bɛ mobili ̀ boli kabini Segu. Il conduit la voiture depuis Ségou.
À bɛ mobili ̀ bòli kabini fitiri. Il conduit la voiture depuis le crépuscule.
À bɛ mobili ̀ bòli kabini su kòra. Il conduit la voiture depuis que la nuit est tombée.

2. V-li daminɛ

exercices->#c2

En Français, on utilise toujours un infinitif derrière des verbes comme "commencer à" "arrêter de".

En Bambara, les verbes damìnɛ, dabɔ "commencer à" et dabìla "cesser de" n’introduisent pas une clause à l’infinitif avec kà. Ils ne fonctionnent que comme des verbes transitifs, acceptant comme complément d’objet direct soit des noms, soit des verbes nominalisés à l’aide du suffixe -li (ou -ni pour les verbes se terminant par une nasale) : bɔli, jɔ̀li, dànni...

À ye kuma ̀ damìnɛ. Elle a commencé à parler.
Ù ye ɲɔdanni ̀ damìnɛ. Ils ont commencé à planter le mil.

Rappel : tila au sens de "terminer de faire quelque chose" est lui intransitif et n’accepte de noms ou de noms d’action et verbes nominalisés qu’en complément d’objet indirect avec la postposition la/na ; ce verbe accepte également une clause infinitive en kà :

Ù ma tila ɲɔ̀danni na. Ils n’ont pas fini de planter le mil.
Ù ma tila kà ɲɔ̀ dàn. -idem-

3. Tùma dɔw

exercices->#c3
Encore une expression temporelle avec tùma, celle-ci équivalente à "quelquefois", "parfois".
Elle est positionnée en fin de phrase, ou au début, comme les adverbes en général :

Tùma dɔw, an b’à kɛ tàn. Parfois on fait comme ça.
An b’à kɛ tan tùma dɔw. - idem -

tùma dɔw fait partie des circonstanciels de temps avec
tùma bɛɛ "toujours, tout le temps"
et
abada "jamais, toujours"

Abada est le plus souvent utilisé dans des phrases négatives, avec le sens de "jamais". Dans certains dialectes on le trouve à l’affirmatif, il est alors l’équivalent de tùma bɛɛ.

En bambara, tùma bɛɛ peut être utilisé dans des constructions négatives, avec le sens de "pas toujours".

4. X nɔ̀ la

exercices->#c4

Comme nous l’avons vu précédemment, nɔ̀ signifie le plus souvent "la place", "la trace" et parfois "la faute", "la responsabilité". Ce petit mot est utilisé dans beaucoup d’expressions avec des sens légèrement différents :

to i nɔ̀ la reste où tu es, ne bouge pas, littéralement "reste dans ta trace"
ka X kɛ Y nɔ̀ la mettre X à la place de Y, remplacer Y par X
ka bɔ i nɔ̀ la- "bouge de là"
ka X bìla à nɔ̀ la re-mettre X à sa place, là où il doit être

5. cogo bɛɛ la

exercices->#c5
Voilà un intensificateur qui fait partie des expressions adverbiales fréquentes. Son sens est "de toutes les façons", "de toutes les manières possibles".

Son opposée est cogo si : "en aucune façon" :

N tɛ se nìn na cogo si la. Je ne peux en aucun façon faire ça.
Il n’y a pas moyen que je le fasse.

On peut garder la même interprétation pour les expressions adverbiales de manière : ɲɛ bɛɛ mà, à ɲɛ bɛɛ mà (ɲa bɛɛ mà, à ɲa bɛɛ mà). Une curieuse expression est parfois utilisée : ɲa tan ni fila mà "de douze façons", 12 étant le nombre utilisé pour indiquer toutes sortes de directions ou de manières, par exemple : à fan tan ni fila, "dans ses douzes directions", pour signifier "dans tous les sens, en tous sens".

6. X-yɔrɔ

exercices->#c6

Dans le cours 6 nous avons vu les mots composés avec tùma ("ni V-tuma sera"...), au sens de "le moment pour X, le moment de faire X, au moment où X". Les mots composés avec yɔrɔ, sur le même modèle, s’interprètent comme "le lieu de X, le lieu où faire X, l’endroit où l’on..." :

Remarquez que là où en français on utilise une subordonnée introduite par où, en bambara on simplifie avec un noms de lieu composé avec -yɔrɔ :

N bɛ Àli taayɔrɔ dɔn. Je sais où Ali est allé.

7. K’à to

exercices->#c8
Analysé mot à mot, k’à to est composé de l’auxiliaire (marque prédicative) de l’infinitif kà, suivi du pronom et du verbe to "rester, laisser". Cette expression fonctionne comme une conjonction "pendant que", "tant que". k’à to peut être suivi d’un groupe circonstanciel avec la postposition la, groupe qui peut être un verbe converti en nom, éventuellement précédé de son complément d’objet… ou k’à to peut être suivi par une phrase complète :

Avec postposition :

Fantà ye dɔ̀nkili ̀ da k’à to dɔn ̀ na. Fanta a chanté une chanson pendant qu’il dansait.

Avec verbe converti en nom et son COD :

K’à to ntòlatannaw ladege ̀ la, à ye filen tàn. Pendant qu’il imitait les joueurs de foot, il a shooté dans la calebasse.

Avec une phrase :

K’à to Fantà bɛ baara ̀ la yèn, à tɛna taa so. Tant que Fanta est au travail là-bas, il ne rentrera pas à la maison.

8. Verbes modaux à implication négative

[ → exercices c9 bali c10 jɛ̀ c11 dɛsɛ ]

Il y a quelques verbes en B-M-D qui impliquent que leur objet direct (avant le verbe) ou indirect (après le verbe, avec une postposition) ne doit ou ne peut pas être fait. Nous en voyons trois dans ce cours :

X bàli kà Y empêcher X de Y
X dɛsɛ kà Y X échoue à Y
X jɛ̀ Y la refuser à X de Y / priver X de Y

Parmi ces verbes, bàli est le seul qui est employé dans des constructions transitives :

Sanji ̀ bɛ n bàli kà taa. La pluie m’empêche de partir.

Comme on peut le voir, bàli appartient à cette classe de verbes dont le complément d’objet est le sujet du verbe dans la clause à l’infinitif qui suit.

dɛsɛ n’est employé que comme verbe intransitif, soit avec une groupe en postposition comme complément indirect, soit suivi d’une clause à l’infinitif normale (dont le sujet est le même que le sujet de dɛsɛ) :

À dɛsɛra kà taa. Il n’a pas réussi à partir.

"manquer, rater" n’est jamais suivi d’une clause à l’infinitif. Lorsqu’il est précédé d’un COD représentant une personne et suivi d’un COI avec la postposition la/na, il signifie plutôt "refuser" ou "priver" :

Hawa ye Baba jɛ dumuni na. Hawa refusé la nourriture à Baba.
Hawa a privé Baba de nourriture.

Ce n’est que lorsqu’il n’y a pas de COI qu’il signifie "manquer", ou "rater"(sa cible),

Wa fìla bɛ à ka sàra jɛ. Il manque 10,000 francs à son salaire.
Dònso ̀ ye waraba ̀ jɛ. Le chasseur a raté le lion.

9. Mànkan

exercices->#c12

mankan "le bruit" est utilisé avec deux verbes bɔ et cì, dans le sens "faire du bruit", également avec kɛ́ :

À ye mànkan bɔ. Il a fait du bruit
À ye mànkan cì. - idem -

pour demander à faire silence : mànkan dabila, mànkan sumaya

10. Ni ... min ...

En général, ni introduit une subordonnée conditionnelle (si) ou temporelle (quand) :

N’i sera yèn, i ka Fantà fò. Quand tu arrives là-bas, tu peux saluer Fanta s’il te plait.

Comme nous l’avons vu, min est utilisé dans les subordonnées relatives. Il arrive cependant en B-M-D que ni et min soient utilisés dans la même clause subordonnée :

Ni ntòlatanba bɛ kɛ yèn don min,... Si un jour il y a un grand match de foot...

Le sens de ces subordonnées n’est pas le même que le sens de la subordonnée avec juste ni ou avec juste min :

Ni ntòlatanba bɛ kɛ yèn, ù bɛ ga jɔ̀. Quand il y a un grand match de foot, ils construisent un hangar.
Ntòlatanba bɛ kɛ yèn don min, ù bɛ ga jɔ̀ ò don. Le jour où il y a un grand match de foot, il construisent un hangar le jour même.
Ni ntòlatanba bɛ kɛ dɔn min, ù tɛ bàara kɛ ò don. Si un jour il y a un grand match de foot, ils ne travaillent pas ce jour là.

Daɲɛsɛbɛn


bà n’à si expr. un grand nombre ("une chèvre et ses poils")
bàli v. interdire, empêcher
bɔ̀n v. répandre, verser
bùgɔ v. battre
ci v. envoyer
ci n. commission, travaux agricoles (ci ke)
cì v. frapper
dɛsɛ v. échouer, défaillir/manquer en quantité
→ dɔgɔ cì v. fendre du bois
farin vq ardent, courageux,brutal
farinya n. force, effet vigoureux ,brutaliét
gòsi v. battre
jɛ̀ v. rater, manquer, / priver (X la)
ji tà v. porter l’eau
jɔ̀yɔrɔ n. rôle, place, position
kanubaganci n. fan, admirateur, amateur
ladège v. imiter
màkɔ̀nɔ v. attendre
mànkan n. bruit, son
nabulu n. feuilles pour la sauce
ntòla n. balle, ballon
ɲigin v. mouiller, tremper
sankiloborɛ n. sac de 100 kg
sɛ̀bɛ, sɔ̀bɛ n. sérieux ,honnête
sìgiyɔrɔ n. place (pour s’asseoir), siège
sumaya v. ralentir, rafraîchir, calmer
sunnakari n. repas de fin de jeûne
sùsu v. piler (dans le mortier)
susu v. sucer, bégayer
táa-kà-sègin n. allers-retours, va-et-viens
tan v. taper, frapper du pied
tàn adv ainsi
tɔn n. groupe, équipe, club, société
tù v. garnir de cuir
tùli n. cordonnerie, maroquinerie
X ni Y b’à la. Expr X et Y jouent entre eux
X sèn bɔra Y la. Expr X est éliminé de Y.
wàlaha n. heure de la prière musulmane vers 10h du matin

INDEX DES COURS DISPONIBLES

akbk1 - akbk2

lundi 7 mars 2016

NB: Pour un message en privé à l'auteur, envoyer un email à : contact@mali-pense.net

Un message, un commentaire ?

Forum sur abonnement

Pour participer à ce forum, vous devez vous enregistrer au préalable. Merci d’indiquer ci-dessous l’identifiant personnel qui vous a été fourni. Si vous n’êtes pas enregistré, vous devez vous inscrire.

Connexions’inscriremot de passe oublié ?

SPIP | contacter mali-pense.net | | Plan du site | Suivre la vie du site RSS 2.0
Radios