MALI PENSE

"Honni soit qui mal y pense" ? Non ! Heureux soit qui "Mali" pense, car c'est un beau voyage qui l'attend...

akbk2-cours 02


Mɔ̀gɔya

Nsànaw

jɔ̀fɛn bɛɛ ye dafɛn ye.


I man’i bolo kelen kɔrɔta, k’i màgo tɛ mɔ̀gɔ la,
I bɛ to kelen dɔ fana kɔrɔta, ko mɔ̀gɔ màgo t’i la.


KALAN 2 - NÌN KÀLAN KƆNƆ

Source : Intermediate Bambara – pp. 13-29
Audio web (Anglais, Bambara) : 02a, 02b, 02c, 02d,
index audio : www.iu.edu

Mɔ̀gɔya

Foyi ̀tɛ mɔ̀gɔya ̀bɔ, mɔ̀gɔ ̀dè ye fɛn bɛɛ ye. Mɔ̀gɔ, i bɛ nà mɔ̀gɔẁ dè bolo, i bɛ taa mɔ̀gɔẁ dè bolo. Ni mɔ̀gɔẁ tɛ, i tɛ se ka foyi k’i yɛrɛ ye. Ni wari t’i fɛ̀, n’i ni mɔ̀gɔẁ bɛ ɲɔgɔn fɛ̀, i ye bàana ̀ye. Ni sanun t’i fɛ̀, n’i ni mɔ̀gɔẁ bɛ ɲɔgɔn fɛ̀, i ye bàana ̀ye. I màgo mana kɛ fɛn o fɛn ye diɲɛ na, i man kan k’à bìla mɔ̀gɔẁ ɲɛ. Wari ̀bɛ ban, sanun ̀bɛ ban nka ni mɔ̀gɔ b’i jìgiya ̀la, i bɛ fɛn ̀min fɛ̀, i b’ò sɔ̀rɔ. Mɔ̀gɔya ̀tɛ taa ɲɔgɔnbònya ̀kɔ. N’i tɛ̀mɛnna mɔ̀gɔkɔrɔbaẁ la, n’i m’ù fò, ù b’à fɔ k’i tɛ mɔ̀gɔ ̀bònya, k’i tɛ hali fòli ̀kɛ. Mùso ̀ka kan k’à cɛ̀ ̀bònya, cɛ̀ ̀ka kan k’à mùso bònya. Denmisɛnẁ ka kan k’ù masaẁ bònya. Ù b’à fɔ ko n’i m’i masaẁ bònya, i tɛ kɛ foyi ye diɲɛ na fùgari kɔ, i bɛ to fàdenẁ bɛɛ kɔ.

Ɲininkali

1. Fɛn bɛ mɔ̀gɔya ̀bɔ wà ?
2. Mɔ̀gɔ, i bɛ nà mɔ̀gɔẁ dè bolo, ò kɔrɔ ?
3. Mɔ̀gɔ, i bɛ taa mɔ̀gɔẁ dè bolo, ò kɔrɔ ?
4. Ni mɔ̀gɔẁ tɛ, i bɛ se ka fɛn kɛ wà ?
5. Bàana ̀ye mùn ye ?
6. Ni wari t’i fɛ̀, sanu t’i fɛ̀, mɔ̀gɔ ̀b’i fɛ̀, i ye bàana ̀ye wà ?
7. Mùn na, à bɛ fɔ ko mɔ̀gɔtigi ye bàana ̀ye ?
8. Mɔ̀gɔ ka kan k’i màko bìla mɔ̀gɔẁ ɲɛ wà ?
9. Jɔn ̀bɛ wari ̀ɲini k’à sɔ̀rɔ ?
10. Jɔn ̀bɛ sanu ̀ɲini k’à sɔ̀rɔ ?
11. Ò tùma, mɔ̀gɔ ka fìsa sanun ̀ni wari ̀ye wà ?
12. Mɔ̀gɔya ̀tɛ taa mùn kɔ.
13. À bɛ fɔ ko mɔ̀gɔ ̀bɛ mɔ̀gɔẁ bònya cogo di ?
14. Ù b’à fɔ ko n’i m’i masaẁ bònya, ko mùn bɛ k’i la ?
15. Mùn na i bɛ to fàdenẁ bɛɛ kɔ, n’i t’i masaẁ bònya ?

1. X ̀ MÎN ̀

→ note

Segin-n-kan

1.Mùso ̀bɛ se tobili ̀ la. Mùso ̀ min bɛ se tobili ̀ la.
2.Cɛ̀ ̀bɛ angilɛkan ̀ fɔ. Cɛ̀ ̀ min bɛ angilekan ̀ fo.
3.Kini ̀bɛ nìn tasa ̀ kɔnɔ. Kini ̀ min bɛ nìn tasa ̀ kɔnɔ.
4.Mɔ̀gɔ ̀bɛ fòli ̀ kɛ. Mɔ̀gɔ ̀ min bɛ fòli ̀ kɛ.
5.Mɔ̀gɔ ̀tɛ à kùncɛ ̀bònya mɔ̀gɔẁ mà. Mɔ̀gɔ ̀ min tɛ à kùncɛ ̀ bònya mɔ̀gɔẁ mà.
6.Cɛ̀ ̀tɛ mìsisogo ̀ dun Cɛ̀ ̀ min tɛ mìsisogo ̀ dun.
7.I bɛɛnkɛ ̀b’i fɛ̀ ka tɛ̀mɛn tɔẁ kàn. I bɛɛnkɛ ̀ min b ’i fɛ̀ ka tɛ̀mɛn tɔẁ kàn.
8.Fanta bɛ nàmasa ̀ fèere i mà don o don. Fanta min bɛ nàmasa ̀ fèere i mà don o don.
9.Den ̀b’à masaẁ bònya. Den ̀ min b’à masaẁ bònya.

ɲininkali

1. I bɛ mùso jùmɛn fɛ̀ ?
2. I kan ̀ bɛ cɛ̀ jùmɛn mà ?
3. I bɛ kini jùmɛn fɛ̀ ?
4. Mɔ̀gɔ jùmɛn ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye ?
5. Mɔ̀gɔ jùmɛn bɛ mɔ̀gɔẁ bònya ?
6. Cɛ̀ jùmɛn fɔra n kɔ.
7. N bɛɛnkɛ jùmɛn nàna ?
8. Fanta jùmɛn fɔra n kɔ ?
9. Mɔ̀gɔ jùmɛn bɛ barika ̀ sɔ̀rɔ ?

ɲininkali

1. I bɛ mùso jùmɛn fɛ̀ ? Mùso ̀ min bɛ se tobili ̀ ni kòli ̀ la.
2. I kan ̀ be cɛ̀ jùmɛn mà ? Cɛ̀ ̀ min bɛ angilɛkan ̀ fɔ.
3. I bɛ kini jùmɛn fɛ̀ ? Kini ̀ min bɛ nìn tasa ̀ konɔ.
4. Mɔ̀gɔ jùmɛn ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye ? Mɔ̀gɔ ̀ min be fòli ̀ kɛ.
5. Mɔ̀gɔ jùmɛn bɛ mɔ̀gɔẁ bònya ? Mɔ̀gɔ min tɛ à kùncɛ ̀ bònya tɔẁ mà.
6. Cɛ̀ jùmɛn fɔra n kɔ ? Cɛ̀ min tɛ mìsisogo ̀ dun.
7. N bɛɛnkɛ jùmɛn nàna ? Min ̀ b’i fɛ̀ ka tɛ̀mɛn tɔẁ kàn.
8. Fanta jùmɛn fɔra n kɔ Fanta min bɛ nàmasa ̀ fèer’i mà tùma bɛɛ.
9. Mɔ̀gɔ jùmɛn bɛ barika ̀ sɔ̀rɔ ? Mɔ̀gɔ ̀ min b’à masaẁ bònya.

Segin-n-kan

1. Mùso ̀ bɛ se tobili ̀ la.
Ò mùso nàna.
Mùso ̀ min bɛ se tobili ̀ la, ò nàna.
2. Mɔ̀gɔ ̀ bɛ fòli ̀ kɛ.
Ò mɔ̀gɔ ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye.
Mɔ̀gɔ ̀ min bɛ fòli ̀ kɛ, ò ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye.
3. Cɛ̀ ̀ nàna.
Ò cɛ̀ ̀ bɛ angilekan ̀ fɔ.
Cɛ̀ ̀ min nàna, ò bɛ angilekan ̀ fɔ.
4. Mɔ̀gɔ ̀ t’à kùncɛ ̀ bònya mɔ̀gɔẁ mà.
Ò mɔ̀gɔ ̀ ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye.
Mɔ̀gɔ ̀ min t’à kùncɛ ̀ bònya mɔ̀gɔẁ mà, ò ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ye.
5. Kini ̀ bɛ nìn tasa ̀ kɔnɔ.
N b’ò kini ̀ fɛ̀.
Kini ̀ min bɛ nìn tasa ̀ kɔnɔ, n b’ò fɛ̀.
6. Cɛ̀ ̀ tɛ mìsisogo ̀ dun.
Ò cɛ̀ ̀ fɔr’i kɔ.
Cɛ̀ ̀ min tɛ mìsisogo ̀ dun, ò fɔr’i kɔ.
7. Fanta bɛ nàmasa ̀ fèere.
Ò Fanta nàna.
Fanta min bɛ nàmasa ̀ fèere, ò nàna
8. Den b’à masaẁ bònya.
Ò den bɛ barika ̀ sɔ̀rɔ.
Den ̀ min b’à masaẁ bònya, ò bɛ barika ̀ sòrɔ.
9. Kitabu ̀ bɛ bamanankan ̀ kàn.
Ò kitabu tɛ fèere sugu ̀ la.
Kitabu ̀ min bɛ bamanankan ̀ kàn, ò tɛ fèere sugu ̀ la.

Yɛ̀lɛmali : mîn

Ɲɛjira
A. Mùso ̀ min bɛ tobili ̀ ni kòli ̀ kɛ. B. Mùso jùmɛn nàna ? Jɔn ̀ nàna ? I bɛ mùso jùmɛn fɛ̀ ?
Baara ̀ min man gɛ̀lɛn kosebe.

So ̀ min man jàn sugu ̀ la kosɛbɛ.

Cɛ̀ ̀ min tɛ bòli à cɛ̀ ɲɔgɔn ̀ ɲa.

Mɔ̀gɔ ̀ min bɛ seli ka sun.

Sàga ̀ min tɛ tùli ̀ kɛ.

Cikɛla ̀ min bɛ fòro kɛnɛba ̀ sɛ̀nɛ.

Den ̀ min b’à masaẁ bònya.

Mɔ̀gɔ ̀ min tɛ tɛ̀mɛn mɔ̀gɔẁ la ka taa kungo ̀ kɔnɔ.

Mori ̀ min bɛ mɔ̀gɔẁ laseli.

Ko ̀ min tɛ sɛbɛko ̀ ye.

Baara ̀ min tɛ kɛ su ̀ fɛ.

Bato ̀ min bɛ bòli Joliba kàn.

Mɔ̀gɔ ̀ min tɛ yilanyilan.

Jaabili : mîn

Ɲɛjira
A. Jɔn ̀ ye nìn bìla yàn ? B. Mùso ̀ min b’i ka finiẁ kò. Cɛ̀ ̀ min bɛ sojo ̀ kɛ.
Jɔn ̀ nàna kunun ?
Siniman jùmɛn ka d’i ye ?
Don jùmɛn bɛ bɛ̀n i mà ?
Kùlusi jùmɛn bɛ bɛ̀n yaya mà ?
Sò jùmɛn ye dànni kɛ.
Mɔ̀gɔ ̀ jùmɛn bɛ à somɔgɔẁ bònya ?
Mùso ̀ jùmɛn b’à cɛ̀ ̀ bònya ?
Den ̀ jùmɛn bɛ barika ̀ sɔ̀rɔ ?
Mɔ̀gɔ ̀ jùmɛn fɔra n kɔ ?
I bɛ teri jùmɛn fɛ̀ ?
Jɔn ̀ ye nìn so ìn jɔ̀ ?
Mùso jùmɛn ka furu ̀ bɛ mɛn ?
Jɔn ̀ y’i gòsi ?
Kini ̀ jùmɛn ka d’i ye ?
Mɔ̀gɔ jùmɛn ye baana ̀ ye ?
Jɔn ̀ b’aw kàlan bamanankan ̀ na ?
I ka bìro ̀ ye jùmɛn ye ?
Jɔn ̀ ko k’i ka nìn kɛ ?
I bɛ taa sira jùmɛn fɛ ?
Jɔn ̀ ye nìn fɔ i ye ?
So jùmɛn ka d’i ye ?
Mɔ̀gɔ jùmɛn ye mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye ?
I bɛ dɔ̀n kɛ mɔ̀gɔ jùmɛn fɛ̀ ?

Baro misɛn 1

1. A : I bɛ mùso jùmɛn fɛ̀ ?
B : Min ̀ bɛ se tobili ̀ la. E dùn ?
A : Musa min bɛ se dɔ̀n ̀ na, ne b’ò dè fɛ̀
/ ò dè ka di ne ye
2. A : I bɛ kini ̀ jùmɛn fɛ̀ ?
B : Kini ̀ min ma jà kosɛbɛ. E dùn ?
A : Kini ̀ min jàra kɔskɔs, ne b’ò dè fɛ̀.
3. A : E bɛ mɔ̀gɔ jùmɛn wele mɔ̀gɔ sɛbɛ ?
B : Min ̀ bɛ mɔ̀gɔẁ fo. E dùn ?
A : Mɔ̀gɔ min t’à kùncɛ ̀ bònya mɔ̀gɔw mà, ò dè ye ne ka mɔ̀gɔ sɛbɛ ̀ ye.
4. A : E bɛ sògo jùmɛn fɛ̀ ?
B : Min ̀ ma tɔ̀lɔ kɔsɛbɛ. E dùn ?
A : Sògo min tɔ̀1ɔ1en bɛ, ò dè ka di ne ye.
5. A : Baara jùmɛn ka d’i ye.
B : Min ̀ bɛ kɛ su fɛ̀. E dùn ?
C : Baara ̀ min bɛ kɛ tìle ̀ fɛ̀, ò dè ka di ne ye.
6. A : I ka bìro ̀ ye jùmɛn ye ?
B : Min ̀ bɛ numan ̀ fɛ̀. E dùn ?
A : Bìro min bɛ kinin ̀ fɛ̀, ò dè ye ne ta ̀ ye.
7. A : Waati jùmɛn sùnɔgɔ ̀ ka d’i ye ?
B : Min ̀ man gònin kojugu, à man suman kojugu. E dùn ?
A : Waati ̀ min sumalen bɛ, ò dè sùnɔgɔ ̀ ka di ne ye.
8. A : Aẁ bɛ taa sira jùmɛn fɛ̀ ?
B : Min ̀ tɛ tɛ̀mɛn ŋàɲan ̀ kɔnɔ. Aẁ dùn ?
A : Anẁ bɛ taa ŋàɲankɔnɔsira ̀ dè fɛ̀.

Baro misɛn 2

1. A : Jɔn ̀ ye nìn bìla yàn ?
B : Mùso ̀ dòn.
A : Mùso jùmɛn ?
B : Min ̀ b’à fɔ k’i tɛnɛnmuso y’à ye.
2. A : Den ̀ bɛɛ tɛ kɛ ɲɛmɔgɔ ̀ ye.
B : Mùn na ?
A : Barika ̀ dè bɛ ɲɛmɔgɔya ̀ di mɔ̀gɔ ̀ mà.
B : Den jùmɛn bɛ barika ̀ sɔ̀rɔ ?
A : Min ̀ b’à fà bònya.
3. A : Jɔn ̀ ye nìn d’i mà ?
B : I bɛɛnkɛ.
A : N bɛɛnkɛ jùmɛn ?
B : Min ̀ b’i fɛ̀ ka tɛ̀mɛn tɔẁ bɛɛ kàn.
4. A : I terikɛ ̀ nàna yàn.
B : Jùmɛn ?
A : Min ̀ tɛ mìsisogo dun.
5. A : Adama nàn’i kɔ.
B : Adama jùmɛn ?
A : Min ̀ t’à kùn kɔrɔta ka mɔ̀gɔ mafilɛ.

6 et 7 ne sont pas sur l’enregistrement
6. A : Mɔ̀gɔ jùmɛn ye nìn d’i mà ?
B : I terikɛ.
A : N terike jùmɛn ?
B : Min ̀ tùn bɛ yàn kunun.
7. A : An bɛ taa su ìn na.
B : Waati jùmɛn ?
A : Min ̀ bɛ bɛn i mà.
wulu
I tɛ nìn kɛ hali i ka wùlu ̀ la.

2. HALI

→ note

Segin-n-kan : hali

Hali Fofana fana y’à fɔ ko tìɲɛ dòn.
Hali nalonma ̀ bɛ nìn dɔn.
Hali ne min man kɛnɛ, ne tùn bɛ yèn.
Solo bɛ hali lɛ̀sogo dun.
Dònsokɛ ̀ bɛ se ka hali taji ̀ mìn.
À ma hali dùgutigi ̀ fò.
À bɛ siran hali ntùmunin ɲɛ.
À bɛ se hali sòbolila.
I tɛ nìn kɛ hal’i ka wùlu ̀ la.

[dialp3]

Baro misɛn

Ɲɛjira
A. Mɔ̀gɔ caman ko tìɲɛ dòn.B : Ɔhɔn kɛ, hali Fofana y’à fɔ ko tìɲɛ dòn.
I ka kan k’i fà bònya.
Ne ma taa Kati.
Ù y’à fɔ ko Solo tɛ seli.
N y’à mɛn ko dònsoẁ bɛ dɔ̀lɔ caman mìn.
Dunan ìn tɛ mɔ̀gɔya ̀ dɔ̀n kosɛ̀bɛ.
Baba ye den ̀ gòsi kojugu.
Tubabu ìn bɛ kɛ fulakɛ ̀ ye.
Ali tɛ sù ̀ fɛ̀ dɛ !

Segin-n-kan : hali

Hali sànji ma nà.
Hali à ka fàli ̀ sàra.
Hali bɔ̀gɔ ̀ yɛlɛmana ka kɛ sanun ̀ ye.
Hali à ka wari ̀ sumayara yèn.
Hali jiri ̀ ma den sɔ̀rɔ.

Jaabili

Ɲɛjira
A. E sɛ̀nɛko ̀ kɛra baara ̀ ye.B. Hali sànji ma nà.
Seyidu tɔɔrɔla kɔjugu.
An ka baara ̀ bɛɛ ɲɛna bì.
Baba tɛ Ndakaru fɛ̀ dɛ.
Foyi tɛ ɲɛ̀ ɲìnan.

3. HALI NI ...,

→ note

Segin-n-kan : hali ni

Hali n’i ye kɔ̀gɔbɔrɛ ̀ kɛ nìn na, à té diya.
Hali n’i ma fɛn kɛ, polosiẁ b’i lajɔ.
Hali n’i y’à sɔ̀ngɔ ɲɔ̀gɔn fìla d’à mà, à t’à fèer’i mà.
Hali ni Baba ye barigon ̀ mìn, à tɛ fa.
Hali n’i kɛra waritigiba ye, i mago ̀ bɛ jɔ̀ mɔ̀gɔw la.
Hali ni tìle ̀ bɔra, n bɛ to so.

Baro

Jaabili kɛ ni sanfɛkumasenẁ ye.

Ɲɛjira

A. I ka kan ka kɔ̀gɔ ̀ kɛ na ̀ la.B. Hali n’i ye kɔ̀gɔbɔrɛ ̀ kɛ nìn na, à tɛ diya.
Yèn polisiẁ ka jugu wà ?
Seku ka kɔra ̀ bɛ sàn wà ?
Dɔẁ ko ko Baba bɛ dɔ̀lɔ caman mìn.
I bɛ taa fòro ̀ la sinin wà ?
Ali y’à fo k’à màko ̀ tɛ foyi la.

Nin ɲininkaliẁ jaabi cogo min ka d’i ye.

Mùn na i tɛ taa siniman na ?
N y’à mɛn k’i tɛ ntori ̀ dun.
Fanta y’à fɔ k’i tɛ taa Ndakara.
Mùn na i tɛ Mamadu bònya ?
Tubabu ìn b’à fɛ̀ ka dɔ̀lɔki ìn sàn wà ?

Segin-n-kan : ɲɛ dɔ ma

Kɔngɔ̀ tùn b’à la ɲɛ ̀ dɔ ma, à ye hali ntori ̀ dun.
Mìnnɔgɔ tùn b’à la ɲɛ ̀ dɔ ma, à ye hali kɔ̀gɔji ̀ mìn.
Sɛ̀gɛn ̀ tùn bɛ n na ɲɛ ̀ dɔ ma, n tùn tɛ se ka hali nàmasa ̀ sàn.
Nàfolo tùn b’à fɛ̀ ɲɛ ̀ dɔ ma, à tùn ye hali à denẁ lataa Maka.

Nin ɲininkaliw jaabi

Ɲɛjira
A. Sɛ̀gɛn ̀ b’i la wà ?B. Sɛ̀gɛn ̀ bɛ n na ɲɛ ̀ dɔ ma, n tɛ se ka hali tulu ̀ sàn.
Kɔngɔ ̀ b’i la wà ?
Mìnnɔgɔ b’i la wa ?
Sɛ̀gɛn ̀ tùn b’à la wà ?
Bàna ̀ bɛ Fanta la wà ?

Baro misɛn

1. A : Cɛ̀, nìn ye ko juguba ̀ ye dɛ ?
B : Ne tùn t’à dɔn k’à ka jugun ò cogo ̀ la.
A : Hal’i ka wùlu, i tɛ nìn k’à la.
2. A : N tɛ se ka sɔ̀n nìn mà.
B : Cɛ̀ ò, sabali. Hali Ala bɛ deli, à bɛ sɔ̀n.
Sɔ̀n mɔ̀gɔẁ ka kuma mà.
3. A : Mùn na i diminen dòn n kɔrɔ.
B : N diminnen dòn i kɔrɔ k’à d’à kàn i tɛ mɔ̀gɔ sɛ̀bɛ ̀ ye.
I tɛ hali fòli ̀ kɛ.
4. A : N y’à mɛn ko mɔ̀gɔ ̀ bɛ sì yiri ̀ sànfɛ̀ Màli ̀ la ?
B : Nìn dabìla sa !
Hali nalonma ̀ b’à dɔn ko nìn tɛ tiɲɛ ̀ ye.
5. A : À ye wuli ! À ye wuli !
B : Cɛ̀, i fana ka màloya sa.
Hali dùgu ̀ ma jɛ fɔlɔ, i bɛ mɔ̀gɔẁ da la mankan ̀na.

Fanta hakili la, foyi tɛ kini ̀ bɔ.
Image tirée du conte Dununba kumata
http://donniyakadi.over-blog.com/tag/contes%20en%20bambara/
"U ye dumuni kɛ k’u fa tewu..."

4. FOYI TƐ X BƆ

→ note

A. Bila-nɔ-la

A. Foyi tɛ mɔ̀gɔya ̀ .
badenya ̀
balimaya ̀
teriya ̀
kɛnɛya ̀
denmisɛnya ̀
mobili kura ̀
mɔ̀gɔbònya ̀
sabali ̀

B. Ɲininkali

Ɲininkali Jaabi
1. Mɔ̀gɔya ̀ ka gɛ̀lɛn wà ? Foyi tɛ mɔ̀gɔya ̀ bɔ.
2. Badenya ̀ ka di wà ? Foyi tɛ badenya ̀ bɔ.
3. Teriya ̀ ka gɛ̀lɛn wà ? Foyi tɛ teriya ̀ bɔ.
4. Mobili kura ̀ ka ɲì wà ? Foyi tɛ mobili kura ̀ bɔ ?
5. Sabali ̀ ka ɲì wà ? Foyi tɛ sabali ̀ bɔ.
6. Kɛnɛya ̀ ka di wà ? Foyi tɛ kɛnɛya ̀ bɔ.

C. Baro-misɛn

A : Fanta bɛ kinidun ̀ na.
B : Fanta bɛ kini ̀ fɛ̀ wà ?
A : Fanta hakili la, foyi tɛ kini ̀ bɔ.
A : Adama ni Fanta bɛ ɲɔgɔn fɛ̀.
B : I bɛ Adama fɛ̀ wà ?
A : Àle hakili la, cɛ̀ si tɛ Adama bɔ.
A : Ali bɛ mobili kura sànna.
B : Mobili kura ̀ ka ɲì wà ?
A : Ali hakili la, foyi tɛ mobili kura ̀ bɔ.
A : Bala bɛ taa bɔ à badenẁ ye.
B : Bala b’à badenẁ fɛ̀ wà ?
A : Bala hakili la, foyi tɛ badenya ̀ bɔ.
A : Musa bɛ terikɛ bara.
B : I b’i terikɛ ̀ fɛ̀ wà ?
A : Ne hakili la, foyi tɛ teriya ̀ bɔ.
A : Fatu bɛ sabali.
B : Fatu bɛ sabali ̀ fɛ̀ wà ?
A : Fatu hakili la, foyi tɛ sabali ̀ bɔ.
A : Ami bɛ kɛnɛya ̀ ɲini tuma bɛɛ.
B : Ami bɛ kɛnɛya ̀ fɛ̀ wà ?
A : Ami hakili la, foyi tɛ kɛnɛya ̀ bɔ.
Pourquoi le singe ressemble à l’homme, dit par Ambaga Guindo

5. BƆ X FƐ̀ / BƆLEN BƐ X FƐ̀

→ note

Segin-n-kan : bɔ . . . fɛ

1. X bɔlen bɛ Y fɛ̀.
Denmuso ̀ bɔlen bɛ fà fɛ̀.
Denkɛ ̀ bɔlen bɛ ba fɛ̀.
Fanta bɔlen bɛ Umu fɛ̀.
Bakari bɔlen bɛ Ngolo fɛ̀.
À ka so ̀ bɔlen bɛ à bɛɛnkɛ ̀ ka so ̀ fɛ̀.

Fɔ-cogo-wɛrɛ

Ɲɛjira
X bɔlen bɛ Y fɛ̀.
X bɛ bɔlen Y fɛ̀.
X ni Y bɔlen bɛ.
X ni Y bɛ bɔlen.

a. Denmuso ̀ bɛ bɔlen à fà fɛ̀.
Denmuso ̀ bɔlen bɛ à fà fɛ̀.
Denmuso ̀ ni à fà bɛ bɔlen.
Denmuso ̀ ni à fà bɔlen bɛ.
b. Denkɛ ̀ bɛ bɔlen à ba fɛ̀.
Denkɛ ̀ bɔlen bɛ à ba f̀ɛ̀.
Denkɛ ̀ ni à ba bɛ bɔlen.
Denkɛ ̀ ni à ba bɔlen bɛ.
c. Fanta bɛ bɔlen Umu fɛ̀.
Fanta bɔlen bɛ Umu fɛ̀.
Fanta ni Umu bɛ bɔlen.
Fanta ni Umu bɔlen bɛ.
d. Bakari bɛ bɔlen Ngolo fɛ̀.
Bakari bɔlen bɛ Ngolo fɛ̀.
Bakari ni Ngolo bɛ bɔlen.
Bakari ni Ngolo bɔlen bɛ.
e. À ka so ̀ bɛ bɔlen à bɛɛnkɛ ̀ ka so ̀ fɛ̀.
À ka so ̀ bɔlen bɛ à bɛɛnkɛ ̀ ka so ̀ fɛ̀.
À ka so ̀ n’à bɛɛnkɛ ̀ ka so ̀ bɛ bɔlen.
À ka so ̀ n’à bɛɛnkɛ ̀ ka so ̀ bɔlen bɛ.
Nɔnɔ
Voir les projets de Vétérinaires sans frontières Suisse
"Nɔnɔ ̀ filen kelen tɛ suraka ̀ bɔ tìle ̀ kɔnɔ."

6. BƐ N BƆ

→ note

Segin-n-kan

Kafe ̀ min bɛ poti ̀ kɔnɔ, ò bɛ n bɔ.
Esansi ̀ min bɛ mobili ̀ kɔnɔ, ò tɛ n bɔ.
Dɔrɔmɛ duuru bɛ n ka wòrosɔngɔ ̀ bɔ.
Nɔnɔ ̀ filen kelen tɛ suraka ̀ bɔ tìle ̀ kɔnɔ.
Sìgareti ̀ pake fìla tɛ Amadu bɔ tìle kɔnɔ.
Màlo ̀ bɔrɛ kelen bɛ Bala ka denbaya ̀ bɔ kalo ̀ kɔnɔ.
Dɔrɔmɛ 20 bɛ n bɔ su ìn na.
Dɔrɔmɛ 100 sògo ̀ tɛ surɔfana ̀ bɔ.

Ɲininkali

Ɲɛjira
A : Kafe ̀ min bɛ poti ̀ kɔnɔ, ò b’i bɔ wà ?B : Àyi, ò tɛ n bɔ.
Esansi ̀ min bɛ mobili kɔnɔ, ò b’i bɔ wà ?
Dɔrɔmɛ 40 b’i ka wòrosɔngɔ ̀ bɔ wà ?
Màlobɔrɛ kelen bɛ Bala ka denbaya bɔ kalo ̀ kɔnɔ wà ?
Dɔrɔmɛ kɛ̀mɛ sògo bɛ surɔfana ̀ bɔ wà ?
Sìgarɛti ̀ pake kelen bɛ Amadu bɔ wà ?
Dɔrɔmɛ binaani b’i bɔ su ìn na wà ?

Baro-misɛn

Ɲejira
A : Amadu ko ko sìgarɛti ̀ pakɛ fìla b’à bɔ tìle kɔnɔ.B : Hali pakɛ naani t’à bɔ.
Fanta ko ko taafe kelen t’à bɔ.
Ali ko ko màlobɔrɛ kelen t’à bɔ kalo ̀ kɔnɔ.
Dɔrɔmɛ mùgan sògo tɛ Bàba ka surɔfana ̀ bɔ.
Dɔrɔmɛ tan tɛ n bɔ su ìn na.
Kafe fìla tɛ n bɔ tìle ̀ kɔnɔ.

Baro

Ɲɛjira
A : Amadu ye sìgarɛtiminnaba ̀ ye. B : Hali pake 5 t’à bɔ.
Adama ye waridunnaba ̀ ye. Hali dɔrɔmɛ 400 t’à bɔ su kɔnɔ.
Ngolo ye dɔ̀lɔminnaba ̀ ye. Hali buteli 10 t’à bɔ su kɔnɔ.
Suraka ye nɔnɔminnaba ̀ ye
Ba ye kinidunnaba ye
E ye kafeminnaba ̀ ye
Kante ye dùteminnaba ̀ ye
Tasuma
Un film du Burkina Faso : http://www.lampe-fall.com/-tasuma-film-en-dvd-c2x3760731
"Tasuma ̀ tɛ taa sìsi ̀ kɔ."

7. TƐ TAA X KƆ

Segin-n-kan

Mɔ̀gɔya ̀ tɛ taa ɲɔgɔnbònya ̀ kɔ.
Ɲɛmɔgɔya ̀ tɛ taa sabali ̀ kɔ.
Teriya ̀ tɛ taa ɲɔgɔnfaamuya ̀ kɔ.
Bònya ̀ tɛ taa fòli ̀ kɔ.
Denmisɛnya ̀ tɛ taa tulon ̀ kɔ.
Baara ɲùman ̀ tɛ taa sɛ̀bɛ ̀ kɔ.
Sìlamɛya ̀ tɛ taa seli ni sun ̀ kɔ.
Mobili ̀ tɛ taa taji ̀ kɔ.
Tasuma ̀ tɛ taa sìsi ̀ kɔ.

Ɲininkali

Ɲɛjira
A : Ɲɛmɔgɔ ̀ ka gɛ̀lɛn wà ? B : À ka gɛ̀lɛn bawo à tɛ taa sabali ̀ kɔ.
A : Ɲɛmɔgɔya ̀ ka gɛ̀lɛn wà ? B : À man gɛ̀lɛn nkà à tɛ taa sabali ̀ kɔ.
Un magazine de TV5 : http://tv5.ca/wari
Magazine traitant de l’actualité économique et du développement en Afrique. Chaque semaine, plusieurs dossiers sous forme de reportages analysant des programmes en cours de développement vous seront proposés. L’éducation, la santé, l’environnement et le développement des infrastructures seront les principaux sujets abordés.
"Ni wari tɛ, mɔ̀gɔ ̀ tɛ se ka foyi sàn."

8. NI X TƐ

→ note

Segin-n-kan

Ni mɔ̀gɔẁ tɛ, faama tɛ se ka foyi k’à yɛrɛ ye.
Ni wari tɛ, mɔ̀gɔ ̀ tɛ se ka foyi sàn.
Ni bolifɛn tɛ, mɔ̀gɔ ̀ tɛ se ka taa yɔrɔ si.
Ni kɔ̀gɔ tɛ, na ̀ tɛ se ka dun.
Ni sukaro tɛ, kafe ̀ tɛ se ka mìn.

Ɲininkali

A : Ni sukaro tɛ, kafe ̀ bɛ mìn wà ? B : Kafe sukarontan tɛ se ka mìn.
A : Ni kogo tɛ, na ̀ bɛ se ka dun wà ? B : Na kɔgɔntan tɛ se ka dun.
A : Ni na tɛ, màlo ̀ bɛ se ka dun wà ? B : Màlo nantan tɛ se ka dun.
A : Ni mìn ̀ tɛ, cɛ̀ ̀ bɛ mɔnɛ bɔ wà ? B : Cɛ̀ mìnbali tɛ mɔnɛ bɔ.
A : Ni nɔnɔ ̀ tɛ, dɛ̀gɛ ̀ bɛ se ka mìn wà ? B : Dɛ̀gɛ nɔnɔntan tɛ se ka mìn.
A : Ni kìsɛ ̀ tɛ, kàba ̀ bɛ se ka ɲimi wà ? B : Kàba kìsɛntan tɛ se ka ɲimi.
A : Ni sɛ̀nɛ ̀ tɛ, jàmana ̀ bɛ bɔ nɔgɔ la wà ? B : Jàmana sɛ̀nɛkɛbali tɛ bɔ nɔgɔ la.
dɔ̀lɔminna
http://afriquemergence.com/le-mali-...
Le Mali classé 3e pays consommateur d’alcool au monde par l’OMS en 2014 ?!
"Sidiki tɛ foyi ye dɔ̀lɔminna kɔ."

9. TƐ FOYI ... X KƆ

→ note

Segin-n-kan

Sidiki tɛ foyi ye dɔ̀lɔminna kɔ.
À tɛ foyi mɛn bamananankan kɔ.
À ma foyi sònyɛ sàbara sen kelen kɔ.
À ma foyi sàn kìtabu kelen kɔ.
À ma foyi dun sisɛ woro kelen kɔ.
I tɛ fɛn wɛrɛ ye hadamaden kɔ.

Ɲininkali

A : Sidiki ye mùn ye ? B : Sidiki tɛ foyi ye dɔ̀lɔminna kɔ.
A : Jatɔ den ̀ bɛ ɲɛ̀ wà ? B : Jatɔ den ̀ tɛ kɛ foyi ye jatɔ kɔ.
A : N’i m’i masaẁ bònya, i bɛ kɛ mùn ye ? B : N’i m’i masaẁ bònya, i tɛ kɛ foyi ye fugari kɔ.
A : N’i ma kɔ̀gɔ kɛ na ̀ la, à bɛ kɛ mùn ye ? B : N’i ma kɔ̀gɔ kɛ na ̀ la, na ̀ tɛ kɛ foyi ye ji gansan ̀ kɔ.
A : N’i m’i masaẁ bonya, i bɛ kɛ fɛn ̀ ye wa ? B : Mɔ̀gɔ ̀ tɛ kɛ foyi ye i masaẁ kɔ.
A : Mùso ̀ bɛ kɛ mùn ye ? B : Mùso ̀ tɛ kɛ foyi ye à ba kɔ.
A : Denkɛ ̀ bɛ kɛ mùn ye ? B : Denkɛ ̀ tɛ kɛ foyi ye à fà kɔ.
A : Mɔ̀gɔ ɲùman ̀ den ̀ bɛ tiɲɛ wà ? B : Mɔ̀gɔ ɲùman ̀ den ̀ tɛ se ka kɛ foyi wɛrɛ ye mɔ̀gɔ ɲùman ̀kɔ.
A : Wùlu ̀ den ̀ bɛ kɛ jàkuma ̀ ye wà ? B : Wùlu ̀ den ̀ tɛ kɛ foyi ye wulu kɔ.

Segin-n-kan

Ni mɔ̀gɔẁ tɛ, i tɛ se ka ké foyi ye.
Ni baarayɔrɔ ̀ tɛ, an tɛ ɲɔgɔn ye yɔrɔ si.
Ni jɛya tɛ, à tɛ se k’à màfilɛ.
Ni mɔ̀gɔ ̀ teri tɛ, i tɛ nìn kɛ mɔ̀gɔ si ye.
Ni Ali tɛ, mɔ̀gɔ ̀ si tɛ se k’à lajìgin.
Ni teriya ̀ kɔsɔn ̀ tɛ, n tùn b’à latunun.

Ɲininkali

A : I bɛ se ka kɛ fɛn ̀ ye i kelen na wà ?
B : Ni mɔ̀gɔẁ tɛ, i tɛ kɛ foyi ye.
A : I b’à ye su ìn na wà ?
B : Ni baarayɔrɔ tɛ, an tɛ ɲɔgɔn ye yɔrɔ si.
A : Mùn na i t’à kɛ ne ye ?
B : Ni mɔ̀gɔ ̀ teri ̀ tɛ, i tɛ nìn kɛ mɔ̀gɔ ̀ si ye.
A : I bɛ se k’à lajìgin wà ?
B : Ni Ali tɛ, mɔ̀gɔ ̀ si tɛ se k’à lajìgin.
A : Ni teriya ̀ kɔsɔn ̀ tɛ, i tùn bɛ mùn k’à la.
B : Ni teriya ̀ kɔsɔn ̀ tɛ, n’tùn b’à latunun.

Baro

Kariba s’est déplacé de Kayes à Ségou pour voir son frère, qui a été licencié, pour lui demander de rentrer avec lui.

Kariba : Namori, n y’à mɛn k’i ka baara tìɲɛna.
Namori : Tìɲɛ dòn. À ma hali suda n na.
Kariba : I ye baara dabila tùma jùmɛn ?
Namori : À dɔgɔkun fìla ye bì ye.
Kariba : E dùn ma hali ò fɔ ne ye ?
Namori : N jàlàki y’o ye. I bɛ yàfa n mà.
Kariba : Ò ma diya n ye fyewu. Nkà n yàfara i mà. An bɛ mùn kɛ sisan ?
Namori : Ne kɔni t’à dɔn n bɛna nìn kɛ. Ala ka bòn. N y’à bìla Ala mà.
Kariba : Namori, e ka hɛrɛ ye ne ka hɛrɛ ye. I ka bɔ̀nɛ ye ne ka bɔ̀nɛ ye. N nàkun ye i ka yɛlɛma ne fɛ̀ Kayi. An fìla mana an fànga fàra ɲɔgɔn kàn, an nà se ka denbaya ̀ balo.
Namori : E dè ye kɔ̀rɔ ye. N’i ko min, ò dè bɛ kɛ. Ala k’an ka hɛrɛ k’à la.

Conseil des sages
Dans un bar du pays dogon, un tableau représentant des buveurs de bière de mil cache en partie une affiche pour la bière Castel.
Photo Eric Jolly, http://www.beer-studies.com/explore...

Notes

1. le marqueur min dans les subordonnées relatives .

→ exercice

Dans les exercices de la leçon n°1, nous avons vu le fonctionnement de min comme pronom relatif remplaçant le nom, ou utilisé comme un nom, dans toutes ses positions fonctionnelles (sujet, complément d’objet...) dans une phrase simple. Dans tous ces cas, c’était plus ou moins l’équivalent de, "celui que, celui qui ..." :

2. I bɛ mangoro jùmɛn fɛ̀ ? Mîn ̀ ka kùnba à bɛɛ ye.

Comme déjà expliqué dans les notes de la leçon n°1, min fonctionne aussi comme déterminant relatif marquant le nom qui le précède dans une subordonnée relative (relative à ce sujet) dans une phrase dite "complexe", composée de deux clauses : subordonnée, principale.

Dans cette leçon, nous nous sommes limités aux exemples dans lesquels min suit le sujet de la subordonnée relative, le plus souvent la première clause d’une phrase complexe, par ex. :

Mùso ̀ min ̀ bɛ fìni ̀ feere, ...principale... La femme qui vend le vêtement, ...principale...
Cɛ̀ ̀ min ̀ nàna surɔfana ̀ dun, ...principale... L’homme qui est venu au dîner, ...principale...

Nous avons commencé à voir dans les notes de la leçon n°1 , et nous verrons dans des exercices ultérieurs d’autres exemples où il peut aussi suivre un nom qui est complément d’objet ou complément circonstanciel (tuma min « au moment où », yɔrɔ min, « là où », cogo min « la façon dont »).

Pour transformer une phrase simple en subordonnée relative, il suffit de placer min après le nom qui est le centre d’intérêt de cette clause :

Mùso ̀ bɛ fìni ̀ feere. Mùso ̀ min ̀ bɛ fìni ̀ feere, ...

Contrairement au français, les clause relatives en Bambara ne se trouvent presque jamais à l’intérieur des clauses principales, mais elles sont plutôt placées au début des phrases, en première position, avant la virgule. Par exemple en français, on analyserait "qui est venu dîner" comme une clause relative à l’intérieur de la phrase :

L’homme qui est venu dîner est mon ami.

En Bambara, cette phrase est exprimée le plus fréquemment comme suit, en deux phrases simples successives :

Cɛ̀ ̀ min ̀ nàna surɔfana ̀ dun, ye n teri ̀ ye.

Ici "cɛ̀ ̀ min ̀ nàna surofana ̀ dun" est la subordonnée relative. Le pronom marque la place de du nom mis en relief par min dans la principale. On pourrait traduire littéralement la construction Bambara de la façon suivante :

L’homme qui est venu dîner, celui-ci est mon ami.

Les étudiants feront bien de retenir cette dernière traduction comme modèle des clauses relatives en Bambara jusqu’à ce qu’ils arrivent à l’exprimer de façon automatique et naturelle.

TONS : Remarquez que min est à la fois précédé ET suivi par l’article tonal. Il ressemble donc de ce point de vue à "quelques" et à bɛɛ "tout entier" dans la mesure où le nom qui précède porte l’article tonal :

Fàrafin jámanà ̀ dɔ́w t’à dɔ́n dún-kà-fá ̀ yé mùn yé. Certains pays africains ne savent pas ce que c’est que manger à satiété.
Ntɔ̌nw yé dùgú ̀ ɲɔ̌ ̀ bɛ́ɛ dún Les criquets ont mangé tout le mil du village.
Attention : si l’article tonal est sur le nom qui précède c’est le sens "tout entier", mais il n’y est pas toujours : c’est alors le sens "tous, chacun" comme
Jàmana bɛɛ : "chaque pays" ou "tous les pays" à distinguer de
Jàmana ̀ bɛɛ : "le pays tout entier"

2. comme reprise du nom marqué par min : pronom ou déterminant

Dans l’exemple ci-dessus, était utilisé dans la principale comme pronom faisant référence au nom marqué par min dans la subordonnée relative précédente. Il est possible, tout en utilisant la même subordonnée relative, d’utiliser , comme min, c’est à dire non plus comme un pronom, mais comme un déterminant accompagnant une répétition du même nom de tête, par exemple :

Cɛ̀ ̀ min ̀ nàna surɔfana ̀ dun, ye n teri ̀ ye. L’homme qui est venu dîner, cet homme est mon ami. ("ò" pronom)
Cɛ̀ ̀ min ̀ nàna surɔfana ̀ dun, ò cɛ̀ ̀ ye n teri ̀ ye. L’homme qui est venu dîner, cet homme est mon ami. ("ò" déterminant)

Ce type de construction est très habituel. On trouvera d’autres exemples dans les exercices de cette leçon.

3.

est un nom, que l’on peut en général traduire par "le reste, le restant, ce qui reste." Il y a des situations ou l’on peut le traduire par "l’autre" ou "les autres", par exemple :

I bɛɛnkɛ b’i fɛ̀ ka tɛ̀mɛ tɔẁ kàn. Ton oncle te préfère aux autres.

4.

est un déterminant quantifieur "un, certain, un certain" lorsqu’il est précédé et suivi par l’article tonal par ex. :

mùso ̀ dɔ ̀ une certaine femme

TONS [2] : Cependant lorsqu’il suit un nom sans article tonal, il faut le traduire comme "autre, l’autre" par ex. :

mùso dɔ l’autre femme

Remarquer que cette forme est définie. Elle fait référence à une seule femme bien définie. On ne peut pas la mettre au pluriel. Pour exprimer le pluriel, "les autres" il faut alors utiliser comme dans la Note 3 ci-dessus.
Toutefois la forme dɔw existe aussi ! Elle est utilisée comme pluriel du pronom, mais aussi comme déterminant lorsqu’il ne s’agit pas de personnes, ou alors de façon abstraite (mɔ̀gɔ dɔw) [3]

Lorsqu’il est combiné avec wɛrɛ, qui veut aussi dire "autre", on peut en général traduire par "un autre". Dans ce cas, l’article défini est nécessaire. [4].

muso ̀ dɔwɛrɛ ̀ une autre femme

5. hali

→ exercice

hali marche en Bambara comme son équivalent français, "même". hali précède toujours le nom qu’il modifie, quelle que soit sa position syntaxique.

Hali denmisɛn ̀ bɛ se nìn na. Même les enfants y arrivent.

6. hali ni

→ exercice

hali ni peut se traduire par "même si" ; il s’utilise de la même façon. La clause commençant par hali ni est habituellement en tête de phrase, mais peut apparaître ailleurs.

Remarquez à nouveau que là où nous utilisons le présent dans les clause conditionnelles, le Bambara utilise le perfectif : l’idée est en effet "quand l’action sera accomplie". Il en va de même dans les clauses en hali ni :

Ni à taara, n bɛ nà. (à taara = perfectif) S’il part, je viendrais. (il part = présent)
le sens en bambara est bien "si il est parti" ou "quand il est parti, je viendrai"
Hali n’à taara, n bɛ nà. Même s’il part, je viendrais.

7. Quelques autres utilisations de

est un verbe très productif en Bambara. On a vu qu’il était utilisé à la base comme un verbe de déplacement signifiant "sortir, faire sortir, quitter, se retirer", tous ces sens exprimant en général le départ ou le déplacement d’une chose vers un autre lieu. On voit trois autres usages dans cette leçon :

A. égaler, être aussi bien que

→ exercice

X bɛ Y bɔ. X est égal à Y, X vaut Y.
E tɛ ne bɔ. Tu n’es pas égal à moi (n’est pas mon égal)
San tɛ Segu bɔ. San n’est pas égal à Ségou.
Fanta bɛ Ami bɔ. Fanta est égal à Amy.
Pala kelen tɛ kɛ̀mɛ bɔ. un dollar ne vaut pas cent (500 francs CFA).

B. ressembler, être pareil à, pareil que (sens très proche du sens A)

→ exercice

X bɛna bɔ Y fɛ̀. X ressemblera à Y.

Ce sens est souvent exprimé dans une construction avec le participe passé :

X bɔlen bɛ Y fɛ̀.

On trouve aussi les constructions suivantes dans le sens de "se ressembler"

X ni Y bɔlen bɛ. X et Y se ressemblent (sont ressemblé).
X ni Y bɔra ɲɔgɔn fɛ̀. X et Y se ressemblent entre eux
Voir à ce sujet le conte Pourquoi le singe ressemble à l’homme, dit par Ambaga Guindo

C. être assez, être suffisant, suffire

X bɛ Y bɔ. X est assez pour Y.
Dɔrɔmɛ mùgan bɛ ne bɔ. Vingt doromé (100 francs) me suffisent.

8. Expressions en "Ni ... tɛ" et suffixes -ntan/-ntanya

→ exercice
L’expression ni ... tɛ signifie "s’il n’y a pas de X" et plus largement "sans X", dans son usage adverbial.

Ni X tɛ, o tɛ kɛ. Sans X, on ne peut pas le faire.

C’est une expression très fréquente en Bambara, en particulier sous sa forme : n’o tɛ ..., (parfois contracté en nɔntɛ, ...) que l’on peut traduire par "sinon, si ça n’est pas le cas, autrement, quand même, tout de même..."

N’ò tɛ, an tɛ taa. Sinon, nous ne partirons pas.

En revanche, pour exprimer le sans comme dans "une personne sans ami"

on fait en Bambara un nom composé avec le suffixe -ntan : terintan.

À cette forme, on peut ajouter éventuellement d’autres suffixes comme le -ya qui exprime une abstraction, une généralité, par ex. :

terintanya le manque d’amis
kɔ̀gɔntanya le manque de sel

Il est probable que les mots fàama "roi, chef" et fàantan "pauvre, sans pouvoir" soient tous les deux dérivés de fanga "le pouvoir, la force" auquel on a ajouté soit le suffixe -ma (avoir la propriété de : fangama -> faama), soit -ntan (être sans la propriété de : fangantan -> faantan).

9. foyi ... kɔ

→ exercice
Cette expression peut être traduite, en gros, par "que", "rien que", "rien d’autre que", "seulement", mais on est toujours sur l’idée de "sauf", "excepté".

À tɛ foyi ye dɔ̀lɔminna ̀ kɔ. Il n’est qu’un ivrogne.
Il n’est rien d’autre qu’un ivrogne.
=Il n’est rien sauf un ivrogne.
À tɛ foyi mɛn bamanankan ̀ kɔ. Il ne comprend que le Bambara.
Il ne comprend rien d’autre que le Bambara.
=Il ne comprend rien excepté le Bambara.

L’expression est toujours négative, elle requiert la présence d’un marqueur (copule, marque prédicative) négatif : tɛ, tɛna, ma, kana...

Daɲɛsɛbɛn


bàana n. personne riche, aisée
barigon n. (fr).. barrique
barika n. bénédiction, grace divine
bàto (fr) n. bateau
bɛ̀n ... mà v. être en accord avec, convenir à ...
bìla ... ɲɛ / ɲa v. mettre (qqchose) avant (qqchose d’autre), mettre de côté
bònya n. respect, égards, considération
v. sortir, et autres sens... ici : valoir, ressembler ...
dabìla v. cesser, arrêter
deli v. prier, mendier, solliciter (différent de dèli : avoir l’habitude)
dimin ... kɔrɔ v. être fâché (contre qqu’un)
esansi (fr), taji (bm) n. essence
filen n. calebasse, gourde
foyi, fósi n. rien, aucun
... kɔ v. rater, venir en l’absence de
fùgari n. vaurien
hali prt. même
jalaki n. tort, culpabilité
jatɔ n. personne immorale, débauchée
jìgi n. espoir
jìgiya n./v. espoir, donner de l’espoir
Joliba / jeliba n.prop Le fleuve Niger
jɔ̀ v. se tenir debout, construire, se dresser, s’arrêter
kɛnɛ n. espace ouvert, place publique
kɔrɔtà v. soulever, lever, relever (dessous-prendre)
kɔskɔs adj. ideophone pour la sécheresse, très maigre, sec ABSENT DICTIONNAIRE
kɔsɔ̀n pp. raison, cause
kume n. fierté, égo ABSENT DICTIONNAIRE
lajìgin v. abaisser, faire descendre (la causatif, jìgin descendre)
lajɔ̀ v. faire arrêter, stopper (la causatif, jɔ̀ mettre debout, arrêter)
latunun / latunu v. égarer, faire se perdre (la causatif, tunu perdre)
màfilɛ v. regarder, examiner, considérer comme
màgo, màko n. besoin, intérêt, utilité...
màloya n. honte, humiliation
nalonma adj. sot, idiot, imbécile, stupide
ntòri n. crapaud, grenouille
ntùmu n. ver de terre
ɲɛ n. oeil, et sens divers. ici dans l’expression "ɲɛ dɔ ma" voir le sens 4, proche de cogo : manière de faire
ɲɛmɔgɔ n. dirigeant (devant-homme)
ŋàɲan n. brousse
pake, pakati (fr) n. paquet, petite boite
pòlisi (fr), sàbarabatigi (bm) n. policier
sabali v. être patient
sɛ̀bɛ, sɔ̀bɛ adj. sérieux, honnête, sage
sìlamɛya n. islam
sìsi n. smoke
suda v. prévenir, annoncer d’avance
sun v. jeûner
suraka n. maure
taa ... kɔ v. il n’y a pas de .. sans ..., ne va pas sans...
tasa n. cuvette, bassine en métal, bol
tɛnɛmuso n. tante paternelle (soeur du père)
to v. rester
- to ... kɔ v. laisser, abandonner qq’un
tɔ̀ n. le reste
tùlɔ / tɔ̀lɔ v. engraisser
tù v. heurter
wòrosɔngɔ n. le prix de la noix de kola, un pourboire, un cadeau
yiranyiran / yilanyilan / yaranyaran v. hésiter, avoir peur

INDEX DES COURS DISPONIBLES

akbk1 - akbk2

Notes

[1merci aux lecteurs assidus qui m’ont spontanément proposé une correction : j’avais mal compris "danfɛn".

[2POINT NON CONFIRMÉ VERIFIER AVEC VYDRINE, seulement dans le contexte "... dɔ, ... dɔ "

[3Ce point n’est pas bien assuré et demande confrmation.

[4Attention, ce point est en contradiction avec Vydrine : morphologie : le nom qui précède ne porte pas l’article tonal, à la différence du dɔ́ utilisé seul (dominance du wɛrɛ devant lequel il n’y a jamais d’article défini)

jeudi 24 septembre 2015

NB: Pour un message en privé à l'auteur, envoyer un email à : contact@mali-pense.net

Un message, un commentaire ?

Forum sur abonnement

Pour participer à ce forum, vous devez vous enregistrer au préalable. Merci d’indiquer ci-dessous l’identifiant personnel qui vous a été fourni. Si vous n’êtes pas enregistré, vous devez vous inscrire.

Connexions’inscriremot de passe oublié ?

SPIP | contacter mali-pense.net | | Plan du site | Suivre la vie du site RSS 2.0
Radios